پیروزی انقلاب اسلامی مردم ایران در بهمن ۱۳۵۷، پیشرفت‌های چشم‌گیری در زمینه‌های مختلف به ارمغان آورد. یکی از این پیشرفت‌ها، در حوزه بهداشت رقم خورد. براساس آمار، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشت و سلامت، پیشرفت‌های فراوانی حاصل شده است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در حوزه‌های مختلف از جمله بهداشت و سلامت، پیشرفت‌های فراوانی حاصل شد که نسبت به دوران حاکمیت رژیم پهلوی از رشد کمی و کیفی فراوانی برخوردار بود. بهبود وضعیت سلامت عمومی شهروندان، افزایش محصولات درمانی و پزشکی در نقاط مختلف کشور، افزایش سطح امید به زندگی و کاهش مرگ و میر از جمله مواردی است که نشان دهنده رشد و پیشرفت در حوزه سلامت است. این نوشتار به بررسی دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه بهداشت و سلامت می‌پردازد.

شاخص امید به زندگی
براساس گزارش برنامه توسعه ملل متحد، از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۵۷ شاخص امید به زندگی در بدو تولد از ۴۹.۵ سال در سال ابتدایی به ۵۱.۵ سال به سال انتهایی رسید اما اکنون گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد، امید به زندگی مردم ایران از ابتدای انقلاب تاکنون ۲۵ سال افزایش یافته و به بیش از ۷۶ سال رسیده است.

کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های واگیردار
با پیشرفت پزشکی و نظام سلامت در جمهوری اسلامی ایران، علل مرگ و میر کمتر شده و فوت ناشی از بیماری های واگیردار و مشکلات بارداری و زایمان در ایران کاهش یافته است. افزایش خدمات بهداشتی در جمهوری اسلامی ایران، موجب تغییر در ترکیب مرگ و میر و دگرگونی در ترکیب بروز بیماری‌ها شده، شاخص مرگ‌ومیر خام در کشور ایران بر اساس آمارها از ۱۳ نفر به ازای هر هزار تولد زنده در سال‌های ۱۳۵۴ – ۱۳۴۹ به رقم پنج نفر در سال‌های اخیر کاهش یافته و براساس مطالعات انجام شده، کاهش عمومی در مرگ‌ومیر کودکان در کشور اطی چهار دهه اخیر وجود داشته است.

گسترش شبکه بهداشت عمومی منجر به کاهش فراوان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال هم شده که نسبت به دوران قبل از انقلاب، رشد چشمگیری داشته است؛ براساس گزارش بانک جهانی، در دوران رژیم پهلوی سالانه بیش از ۱۳ هزار نوزاد جان خود را از دست می‌دادند که این رقم در امسال به ۱۸ مورد نوزاد کاهش یافته است.

افزایش تعداد بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
در اواخر رژیم پهلوی حدود ۵۵۸ موسسه درمانی با پنجاه و هفت هزار و ۹۲۷ تخت در سطح کشور وجود داشت که براساس جمعیت کشور آمار نامناسبی محسوب می‌شد. این در حالیست که اکنون مراقبت‌های بهداشتی اولیه با ارتقای پوشش ۱۰۰ جمعیت شهری روستایی کشور همراه است، در عین حال، ایجاد نظام شبکه بهداشتی- درمانی به عنوان یک الگوی جهانی با بیش از ۱۸ هزار خانه بهداشت و ۱۰ هزار مرکز بهداشتی درمانی به وقوع پیوسته است.

این مراقبت‌ها از طریق ارتقای تعداد مراکز درمانی و بیمارستان‌ها به وجود آمده و در همین راستا می‌توان توزیع بیمارستان در استان‌های مختلف و رعایت عدالت بهداشتی در تمامی نقاط کشور را مشاهده کرد. در حالی که در سال ۱۳۵۷، فقط ۳۷ درصد شهرهای کشور دارای بیمارستان بودند، این رقم اکنون به بیش از ۹۵ درصد و تعداد بیمارستان‌های فعال کشور ۱۶۰ هزار تخت رسیده و در حالی که در سال ۱۳۵۷ این رقم ۵۷ هزار بوده است.

رشد تعداد پزشکان و متخصصان حوزه سلامت

در دوران پهلوی برای سراسر جمعیت ۳۶ میلیونی ایران به وسعت تمام شهرهای کشور فقط تعداد محدودی پزشک وجود داشت و روستاهای کشور از نبود پزشک و متخصص رنج می‌برند. تعداد پزشکان موجود در کشور اعم از پزشک عمومی و متخصص رشته‌های مختلف در سال ۱۳۵۷ حدود ۱۴ هزار نفر بود، این در حالیست که بخش قابل توجهی از این رقم هم شامل پزشکان خارجی و بیگانه می‌شد. با این حساب٬ باز هم به ازای هر ده هزار نفر حدود ۳ /۹ پزشک وجود داشت.

براساس گزارش بانک جهانی، شاخص پزشک به جمعیت در دوره پس از پیروزی انقلاب ۶ برابر بهبود یافته است.

کشور ایران در سال ۵۶ نیازمند ورود پزشک خارجی از سایر کشورها بود اما هم اکنون با جمعیتی در حدود ۸۳ میلیون نفر و به دنبال آن با نیازی بیشتر به پزشک، با رشد تعداد پزشکان در کشور مواجه است. اکنون ازای هر ۱۰ هزار نفر، ۱۶ پزشک در کشور داریم و باید گفت که مردم بسیاری از کشورها به منظور درمان به کشورمان سفر می‌کنند تا تحت نظر پزشکان ایرانی به درمان خود بپردازند.

رشد دانشگاه‌های علوم پزشکی

قبل از پیروزی انقلاب حدود هفت دانشکده پزشکی در دانشگاه‌ها ایجاد شده بود، اما اکنون نه تنها تعداد دانشگاه‌ها بلکه تعداد ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی از حدود ۶۰۰ نفر قبل از پیروزی انقلاب به حدود ۶ هزار نفر در سال افزایش یافته است.

سال ۵۷، تعداد کل پزشکان دارای کارت نظام پزشکی حدود ۱۷ هزار نفر بود، در حالی که در سال‌های گذشته، حدود ۱۴۰ هزار پزشک در دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور تربیت شده‌اند. رشد برجسته تعداد دانشگاه‌های علوم پزشـکی در همه استان‌های کشور به ویژه اسـتان‌های محروم، افزایش تعداد دانش‌آموختگان گروه‌های علوم پزشکی به ویژه ویژه زنان و قوانین مربوط به حضور این فارغ التحصیلان در مناطق محروم از جمله موفقیت‌های بخش آموزش پزشکی است.

اکنون ۶۴ دانشگاه علوم پزشکی در کشور ایجاد شده و در همه دانشگاه های علوم پزشکی تعداد ۱۷ هزار و ۹۳۰ عضو هیات علمی مشغول به فعالیت و نیز بیش از ۱۹۵ هزار دانشجو در حال تحصیل هستند.

ارتقای تجهیزات پزشکی و درمانی؛ خودکفایی در لوازم پزشکی
در دوران رژیم پهلوی حدود ۵۰ شرکت تولیدی در زمینه تجهیزات پزشکی در سطح کشور وجود داشت که همگی مواد اولیه را از خارج وارد و در داخل ایران مونتاژ می‌کردند؛ این شرکت‌ها فقط توانایی تامین سه درصد از نیاز کشور را داشتند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی حدود ۶۰۰ شرکت تجهیزات پزشکی مشغول به فعالیت هستند.

بر اساس آمار، امروزه بیش از ۹۰ درصد از نیاز بیمارستان‌های کشور را شرکت‌های داخلی و دانش بنیان تهیه می‌کنند. اکنون واحدهای تولیدکننده تجهیزات پزشکی در کشور بیش از ۱۰ هزار نوع وسیله پزشکی در کلاس‌های مختلف، تولید و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کنند.

دبیرخانه کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا تاکید دارد که ایران در حوزه های مختلف ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته در حوزه داروسازی پیشرفت های فراوانی را داشته است که در زمینه‌های مختلف طراحی و ساخت قابل رویت هستند.

کسب رتبه نخست تولید دارو در سطح منطقه، تولید ۹۹ درصد از داروهای مورد نیاز و و صادرات دارو از جمله داروهای بیوتکنولوژی، خودکفایی در ساخت انواع واکسن، ریشه‌کنی فلج اطفال و سایر بیماری‌های فراگیر، پوشش واکسیناسیون از ۳۰ به ۱۰۰ درصد از دیگر دستاوردهای علمی در شاخه پزشکی محسوب می‌شود که می‌توان از آن به‌عنوان انقلاب پزشکی نام برد.

اکنون ایران مقام اول در تولید داروهای نوترکیب را درسطح آسیا داراست و داروی نوترکیب به طور عمده در درمان بیماری‌های صعب العلاج مانند سرطان‌ها، برخی بیماری‌های ویروسی، ام اس و هموفیلی به کار گرفته می‌شود.

سل، دیفتیری، سرخک، حصبه، وبا، سیاه سرفه، جذام و هپاتیت B از بیماری‌های شایع و گریبانگیر مردم در دوره پیش از انقلاب بود. پس از پیروزی انقلاب، پوشش گسترده واکسیناسیون کودکان زیر پنج سال علیه بیماری‌های واگیردار از ۲۰ درصد به ۱۰۰ درصد رسیده و همه کودکان کشور از بدو تولد علیه برخی از این بیماری‌ها حتی در دورافتاده‌ترین منطقه‌ها نیز واکسینه می‌شوند.

تولید چهار ماده اولیه دارویی برای ساخت داروهای جدید فشار خون ریوی، ساخت داروهای درمان مشکلات انعقادی و ساخت داروهای شیمی درمانی، ساخت و تولید نخستین نانوداروی تزریقی ضدسرطان با نام تجاری «سینا دوکسوزوم» قابل استفاده در انواع سرطان ناحیه شکمی، تولید داخلی داروی «لووفلوکساسین» برای درمان بیماری‌های عفونی، تولید داروی ضد سرطان «پکلی تاکسل» برای درمان انواع سرطان‌های ریه، پوست، تخمدان و سینه، داروی ضد سرطان «دوکسوروبیسین» با فناوری نانو، داروی «سترورلیکس استات» برای درمان نازایی، ‌داروهای نو ترکیبی برای بیماران ام اس (با عنوان‌ ‌سینووکس)، بیماران خاص (با عنوان اینترفرون بتا، گاما و آلفا) و مبتلایان به هپاتیت c‌(با ‌عنوان اینترفرون پگنیله) تنها نمونه‌ای از تلاش محققان ایرانی است.

در دوران همه گیری ویروس کرونا در جهان، ایران به عنوان کشور موفق در کنترل کرونا از سوی سازمان جهانی بهداشت معرفی شد؛ در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا از جمله آمریکا و کشورهای اروپایی تا مدت‌ها بعد درگیر روزانه چند صد نفر فوتی کرونایی بودند. ایران حتی توانست ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از اتباع و مهاجرین خارجی را در برابر کرونا واکسینه کند. واکسن‌های کرونا بسازد؛ در کوتاهترین زمان ممکن جامعه را واکسینه کند و کیت تشخیص زیرسویه‌های این ویروس را نیز تولید کند.

ثروت عظیم نیروی انسانی دانشمند در حوزه سلامت

رییس کل سازمان نظام پزشکی درباره مهمترین دستاوردهای نظام سلامت در ۴۵ سال گذشته بر این باور است که ثروت عظیم نیروی انسانی دانشمند در حوزه سلامت از بزرگترین دستاوردهای کشور است که حفظ و مراقبت از آنان مولفه اساسی برای تداوم این مسیر پرافتخار است.

محمد رییس‌زاده اظهار داشت: ۱۶۰ هزار و ۹۱۲ پزشک در دوران انقلاب اسلامی در کشور تربیت شدند و اکنون حدود ۶۰ هزار پزشک در مقاطع دکتری عمومی و دستیاری پزشکی مشغول به تحصیل هستند که اگر این افراد را به تعداد پزشکان کشور بیافزاییم تعداد پزشکان کشور حدود ۲۲۰ هزار نفر خواهد شد.

وی تعداد پزشکان عمومی را ۹۸ هزار و تعداد پزشکان متخصص در کشور را حدود ۶۱ هزار نفر برآورد کرد و گفت: بررسی مقابله‌ای تعداد پزشکان در سال‌های ۶۲ و ۱۴۰۲ بیانگر این است، تعداد پزشکان کشور در سال ۶۲ حدود ۱۳ هزار نفر بود که این تعداد در حال حاضر بیش از ۱۶۰ هزار نفر است. بر این اساس تعداد پزشکان کشور حدود ۱۳ برابر شده است.

رییس کل سازمان نظام پزشکی ایران، درباره تعداد زنان پزشک، افزود: سال ۶۲ حدود ۲ هزار پزشک زن در کشور مشغول به فعالیت بودند اما اکنون تعداد آنها به ۷۱ هزار نفر رسیده است. آمار و ارقام بیانگر این است، تعداد زنان پزشک کشور ۳۵ برابر شده است. ما بر اساس ارزش‌ها و فرهنگ کشور خود به زنان پزشک نیاز داریم.

رییس‌زاده ادامه داد: تعداد پزشکان مرد در سال ۶۲ حدود ۱۱ هزار نفر بود که این تعداد به ۸۵ هزار نفر رسیده است.

وی درباره تعداد پزشکان متخصص گفت: تعداد زنان متخصص در سال ۶۲، ۷۱۷ نفر بود که این تعداد اکنون حدود ۲۱ هزار نفر است؛ به عبارتی می‌توان گفت که تعداد زنان متخصص در دوران انقلاب اسلامی ۳۰ برابر شده است.

رییس‌زاده ادامه داد: سال ۶۲ تعداد فوق تخصصانی که در کشور حضور داشتند ۷۴ نفر بود اما اکنون حدود پنج هزار فوق‌تخصص پزشکی در کشور حضور دارند.

رییس کل سازمان نظام پزشکی ایران اضافه کرد: سال ۶۲ تعداد پزشکان خانم فوق تخصص سه نفر بود اما در حال حاضر تعداد آنان حدود ۱۶۰۰ نفر است.

وی درباره وضعیت رشته جراحی مغز و اعصاب گفت: سال ۶۲ تعداد پزشکان جراح مغز و اعصاب معادل ۱.۴ در یک میلیون نفر بود. استاندارد جهانی درباره تعداد جراحان مورد نیاز در یک میلیون نفر معادل ۶ است. تعداد جراحان مغز و اعصاب در یک میلیون نفر در کشورهای آمریکا و ترکیه به ترتیب ۱۰ و ۱۳ بوده و تعداد جراحان مغز و اعصاب ایرانی در یک میلیون نفر معادل ۱۳ نفر است.

رییس‌زاده یادآور شد: در گذشته، سالانه حدود ۱۱ هزار بیمار به خارج از کشور اعزام می‌شدندکه سرانه درمان هر کدام حدود ۱۰ هزار دلار بود همچنین پنج هزار پزشک خارجی در کشور مشغول طبابت بودند که هر کدام سه تا پنج هزار دلار ماهیانه حقوق دریافت می‌کردند.

رییس کل سازمان نظام پزشکی ایران اضافه کرد: در عرصه سلامت به خودکفایی رسیده‌ایم که نتیجه این خودکفایی صرفه‌جویی ۲۰ هزار میلیارد تومانی سالانه برای آن سالهاست که با لحاظ کردن رشد عدد بیماران و پزشکان مورد نیاز، این عدد صرفه جویی برای اکنون حداقل ۶۰ هزار میلیارد تومان در سال است.

وی درباره پیش‌فرض‌های نادرست برخی افراد در گذشته اظهار داشت: برخی به نادرستی اعلام کردند که تعداد پزشکان کشور ۱۱.۸ در ۱۰ هزار نفر است که آمار و ارقام نشان می‌دهد که این عدد حدود ۱۵ در ۱۰ هزار نفر است.