جشنواره فیلم شهر به پایان رسید و بار دیگر این سؤال برجا ماند که ارتباط مفهومی و موضوعی میان این جشنواره و فیلم‌های منتخب و برنده آن چیست؟ جشنواره‌ای که با حمایت شهرداری تهران برگزار می‌شود و طبیعتاً باید با موضوعات و مسائل شهری به‌طور روشن و دقیق ارتباط داشته باشد. رویدادی سینمایی که باید بتواند بنابر قاعده به نحوی به کمک شهر برای برون رفت از مشکلاتش و همچنین تقویت نقاط مثبت آن بپردازد.

جشنواره فیلم شهر از سال 1384 آغاز به‌کار کرده و به‌صورت دوسالانه برگزار می‌شود. بنابراین 16 سال از فعالیت این رویداد هنری و فرهنگی که با اجرای مدیران مؤسسه تصویر شهر و تحت نظر سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران کار می‌کند، می‌گذرد. برای همین می‌توان طول عمر قابل توجهی را از آغاز شکل‌گیری این جشنواره تا به امروز در نظر گرفت. اما هنوز جشنواره فیلم شهر به محلی تأثیرگذار برای تصویرسازی از آسیب‌ها و محاسن شهر و زندگی شهری تبدیل نشده است.

البته این سخن به معنای نفی و کنار گذاشتن جشنواره نیست. برخلاف برخی از مطالبی که تشکیل جشنواره‌ها را زیر سؤال می‌برد و برگزاری آنها را به مثابه هدر رفتن اموال قلمداد می‌کند، جشنواره‌ها اگر با هدف و مبنای درستی تشکیل شده باشند و برای آن برنامه‌ریزی جدی در نظر بگیرند، می‌توانند به عنوان بخشی اثرگذار در چرخه زیست فرهنگی و اجتماعی کشور نقش‌آفرین باشند. جشنواره فیلم شهر مبنا و هدف درستی دارد اما برنامه‌ریزی جدی بلندمدتی برای تبدیل شدن به محفلی مهم در سینما و برای کمک به شهر نداشته است.

این جشنواره ظرفیت مهمی برای اثرگذاری در زیست فرهنگی و اجتماعی کشور دارد. مریم بحرالعلومی کارگردان فیلم “شهربانو” در مصاحبه‌ای با روابط عمومی جشنواره به همین موضوع اشاره کرده است: جشنواره فیلم شهر که امسال هشتمین دوره‌اش را پشت سر می‌گذارد، یکی از مهم‌ترین و به اصطلاح استراتژیک‌ترین رویدادهای سینمایی ایران است. فارغ از تمام بحث‌های فنی و تخصصی وقتی جشنواره‌ موضوعی و دیدگاهی به آثار سینمایی و حتی تلویزیونی توجه می‌کند؛ یعنی آثار نمایشی جای بررسی متفاوتی را دارند که این بر دوش جشنواره فیلم شهر است.

سخن این کارگردان سینمای ایران کاملاً درست است اما با لحاظ این نکته که جشنواره فیلم شهر می‌تواند استراتژیک‌ترین رویدادهای سینمایی ایران باشد؛ اما این اتفاق هنوز نیافتاده است. چرا برای آنکه اولاً فیلم‌هایی که با موضوع شهر و مسائل مرتفع آن ساخته می‌شوند چندان زیاد نیستند. هرچند که عموماً‌ گفته می‌شود که سینمای ایران در سبک اجتماعی پیشتاز است اما عموماً فیلم‌های مورد اشاره این جریان ارتباط جدی و مفهومی با فضای زندگی شهری ندارند و بیشتر درون خرده‌گروه‌های اجتماعی و خانوادگی با رگه‌هایی از انتقادات سیاسی و اقتصادی همراه‌اند. این جنس از فیلم‌ها فارغ از نقدها و تحلیل‌ها و نصاب هنری‌شان، الزاماً ارتباط مفهومی جدی و عمیقی با شهر ندارند.

زمانی فیلم‌هایی با موضوعات آسیب‌‌شناسی اجتماعی و شهری در سینمای ایران چشمگیر‌تر بود. فیلم‌هایی که اتفاقاً شهر خود سوژه بود و فیلمسازی مانند رخشان بنی اعتماد به دنبال آن بود که «زیرپوست شهر» و اتمسفر آن را کالبدشکافی کند تا حقیقت آن را برایمان نمایان کند. یا شهر خود به خوبی محل و بستر درام و فراز و فرود فیلم بود و مخاطب شهر را بعد از تماشای فیلم به معنای محلی برای رخدادهای مهمی حتی در سطح ملی قلمداد می‌کرد. مانند فیلم «آژانس شیشه‌ای» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا.

اما از آن سال‌ها گذشته‌ایم و فیلم‌های امروز ما ارتباط جدی‌ با شهر ندارند بلکه بیشتر شهر صرفاً در حد یک مکان برای فیلمسازی اجتماعی ما است که بتواند رنگ و بوی جامعه را به خود بگیرد. مسائل درون درام و فیلمنامه نیز ارتباط جدی با خود شهر ندارد بلکه با درون روابط میان افراد و خانواده‌ها این ارتباط دیده می‌شود. هرچند که فیلمی مانند «شنای پروانه» جزو معدود آثاری است که در سال‌های اخیر توانست با نقد اجتماعی دوربین را به میان شهر و در محله‌های پایین شهر ببرد و از قشر حساس شهری تصویر ارائه کند که نسبت به فیلم‌های دیگر اجتماعی، تصویر شهری‌تری داشته باشد.

_{نمایی از شنای پروانه}

بنابراین چنین جشنواره‌ای که قرار است محلی برای ارائه تصویری از شهر و مسائل آن باشد در ابتدای امر با چالش فقدان اثر مواجه است. فیلم‌هایی که بتواند شهری باشد و چشم‌اندازی از شهر را ارائه نماید.

در چنین شرایطی چاره چیست؟ به‌نظر می‌رسد که این جشنواره که کاملاً رویکرد موضوعی دارد توسط حامیان خود باید دست به کار شود و راه چاره بیاندیشد. بهترین کار این است که سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران به‌زودی زود با انتشار فراخوانی برای نهمین دوره جشنواره فیلم شهر، اعلام کند که فیلم‌هایی که با موضوعات و مسائل روشن و شفاف شهری ساخته می‌شوند در این جشنواره شرکت خواهند کرد. از سوی دیگر خود به عنوان یکی از پردرآمدترین نهادهای اجتماعی و اقتصادی کشور دست به تولید و حمایت فیلم‌نامه‌هایی با موضوعات مرتبط زده تا جریان فیلم‌سازی با موضوعات شهری شکل بگیرد.

بعد از این می‌توان امید به این داشت که جریان فیلم‌های شهری با نگاه به مسائل و نقاط مثبت آن تقویت شود. تعداد فیلم‌ها افزایش پیدا کرده تا بتوان بعد از آن جشنواره‌ای برای فیلم‌هایی با موضوع شهر تشکیل داد. طبیعتاً در این شرایط ارگان‌ها و نهادهای دیگر نیز برای حضور در چنین جشنواره‌ای آستین همت را بیشتر بالا می‌زنند تا فیلم‌های مرتبط ساخته شوند.

اینگونه شاهد طیف فیلم‌های زیادی با موضوع شهر خواهیم بود که در گونه‌های مختلف و با سلایق و علایق متنوع ساخته شده و جشنواره فیلم‌ شهر می‌تواند رویکرد استراتژیکش را پیدا کند. رویکردی که به کمک فیلم و سینما مسئولین شهر را نسبت به وقایع و مشکلات شهری آگاه کند، راه و رسم فرهنگ عمومی و زندگی و زیست سالم اجتماعی را نشان بدهد و در نهایت به عنوان محفلی اثرگذار در سینما خودنمایی کند.

اما تا زمانی که این شرایط برقرار نباشد انتظار استراتژیک بودن از جشنواره که بسیار بالا است حتی انتظار اثرگذاری ساده در فیلمسازی برای شهر نیز ادعایی بیش نخواهد بود.

تسنیم