دکتر زهرا عفراوی گفت: سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون‌ها مورد در جهان رخ می‌دهد که در صورت تشخیص به موقع و زودهنگام، تومور در مراحل اولیه و محدود بوده، در نتیجه درمان آن آسان‌تر و امکان کنترل و بهبود کامل آن بسیار زیاد است.

وی با بیان اینکه بر اساس آخرین آمار منتشر شده در ایران سالانه بیش از ۱۵۰ هزار نفر مبتلا به سرطان می‌شوند که این عدد روند رو به رشدی خواهد داشت، افزود: مهمترین دلیل برای افزایش بروز سرطان در ایران و جهان عبارتند از: افزایش امید به زندگی و تعداد سالمندان به دلیل افزایش بروز سرطان با افزایش سن، تغییر در شیوه زندگی مانند افزایش مصرف دخانیات، غذا‌های چرب و پرکالری و کم تحرکی، عوامل محیطی مانند افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی.

دکتر عفراوی با اشاره به اینکه مهمترین دلیل بهبود در بقای بیماران، علاوه بر درمان‌های موثرتری که پیدا شده است، افزایش آگاهی مردم و ارتقای روش‌های تشخیص زودهنگام است، ادامه داد: حتی برای کسانی که احتمال بهبودی آنها کم است، شانس زنده ماندن در زمان تشخیص زودتر، بیشتر خواهد بود. دو جزء اصلی در برنامه تشخیص زودرس سرطان وجود دارد: تشخیص زودهنگام و غربالگری.

کارشناس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان اضافه کرد: هرکسی می‌تواند برای کاهش خطر سرطان و دیگر بیماری‌های مزمن، تغییراتی را در شیوه‌ی زندگی خود ایجاد کند. افراد در معرض خطر باید به خاطر داشته باشند که ترکیبی از عوامل برای ایجاد سرطان لازم است از جمله عوامل ژنتیک، محیطی و شیوه‌ی زندگی. بعضی از این عوامل می‌توانند اصلاح شوند و بعضی دیگر خارج از اراده افراد هستند، بنابراین افراد می‌توانند قدم‌هایی را برای کاهش خطر بیماری بردارند. خوشبختانه بیشتر عوامل خطری که سبب سرطان پستان می‌شوند قابل اصلاح هستند.

وی می‌گوید: عوامل خطر غیر قابل اصلاح به شرح زیر است:

• سن بالا
• سابقه خانوادگی و جهش‌های ژنی
• سن قاعدگی کمتر از ۱۲ سال
• سن یائسگی بالای ۵۵ سال
• زمینه‌ نژادی و قومی
• وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهتر
• سابقه هیپرپلازی (رشد بیش از حد سلول ها) در پستان
• عوامل خطر قابل اصلاح
• نمایه توده بدنی (BMI) بالای ۳۰
• مصرف الکل و دخانیات
• سن بالای مادر در زمان اولین زایمان
• مواجهه با اشعه برای درمان سرطان در گذشته
• قر‌های ضد بارداری خوراکی
• هورمون درمانی جایگزین پس از یائسگی HRT))
• مصرف بالای چربی‌های اشباع شده

دکتر عفراوی افزود: بر مبنای عوامل خطری که در بالا گفته شد، مهمترین توصیه‌های خود مراقبتی برای پیشگیری از سرطان پستان عبارتند از:

• حفظ وزن متعادلی داشته باشید.
• از مصرف غذا‌های پرچرب و سرخ کرده، نمک زیاد و آماده حاوی مواد نگهدارنده، ترشی و کنسرو‌ها پرهیز کنید یا مصرف آنها را کاهش دهید.
• میوه، سبزیجات، غلات و گوشت ماهی را بیشتر مصرف کنید چرا که می‌توانند با افزایش سطح آنتی اکسیدان‌ها سبب کاهش بروز سرطان شوند.
• انجام حداقل ۳۰ دقیقه در روز فعالیت ورزشی.
• از مصرف الکل، انواع دخانیات و… پرهیز کنید.
• در صورت دارا بودن فرزند شیرخوار، شیردهی از پستان به ویژه به مدت دو سال به ازای هر فرزند را مورد توجه قرار دهید.
• با خانه یا مرکز بهداشتی درباره‌ی خطرات و مزایای مصرف قرص‌های ضدبارداری خوراکی مشورت کنید.
• با خانه یا مرکز بهدا شتی درباره‌ی خطرات و مزایای حاصل از مصرف هورمون‌های جایگزین یائسگی مشورت کنید.
• شیوه‌های تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان پستان
• انواع روش‌ها برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان به کار می‌روند که در اینجا فقط به برخی از آنها اشاره می‌شود از جمله آزمایش معاینه پستان توسط خود فرد، معاینه
• پستان تو سط ماما یا پزشک، ماموگرافی، سونوگرافی پستان و MRI
• معاینه بالینی پستان توسط خود فرد (Breast Self Examination, BSE)
• خود آزمایی پستان‌ها باید از سن ۲۰ سالگی، به صورت ماهیانه انجام شود. بهترین زمان برای انجام معاینات پستان روز‌های ۵ تا ۱۰ دوره قاعدگی است. این خودآزمایی از طریق مشاهده و لمس قابل انجام است.

وی گفت: مراحل انجام معاینه فردی عبارتند از:

• مقابل آینه بایستید و دست‌ها را به پهلو‌ها بزنید به طوری که شانه‌ها بالا کشیده شوند.
• به اندازه، شکل، رنگ و تورم پستان‌ها توجه کنید.
• در صورت مشاهده هر گونه برآمدگی، فرورفتگی قسمتی از پوست یا نوک پستان، قرمزی، زخم و یا لکه‌های پوستی به شبکه بهداشتی مراجعه نمایید.
• دست‌ها را بالا ببرید به طوری که به دو طرف سر بچسبند. در این مرحله نیز به دنبال تغییرات ظاهری به ویژه تغییرات زیر بغل بگردید.
• کمی نوک پستان را فشار دهید. دقت کنید آیا مایعی از نوک یک یا هر دو پستان خارج می‌شود یا خیر. این ترشحات می‌تواند آبکی، شیری، خونی و یا مایعی زرد رنگ باشد.
• دراز بکشید. دست راست خود را زیر سر گذاشته و با دست چپ پستان راست را لمس کنید. سپس دست چپ را زیر سر خود بگذارید و با دست راست پستان چپ را لمس کنید. حرکات دست باید چرخشی و دورانی باشد. این حرکت را از نوک پستان شروع کرده و به خارج حرکت کنید. مطمئن شوید که تمام قسمت‌های پستان و زیر بغل را لمس کرده اید.
• بایستید یا بنشینید. دست چپ خود را بالا برده و با دست راست قسمت انتهایی پستان چپ، جایی که به زیر بغل منتهی می‌شود را لمس کنید و بالعکس.
• در صورتی که توده‌ای لمس کردید یا تغییرات ظاهری در پستان خود دیدید، حتماً به خانه یا مرکز بهداشتی مراجعه کنید.

تشخیص ضایعات غیرقابل لمس پستان با ماموگرافی

دکتر عفراوی با بیان اینکه ماموگرافی تشخیص ضایعات غیر قابل لمس پستان را افزایش داده است، ادامه داد: هدف از غربالگری سرطان پستان کشف توده‌ها در مرحله‌ای است که هنوز کوچک (زیر یک سانتیمتر) و قابل درمان با جراحی است. در برنامه تشخیص زودهنگام سرطان پستان در ایران، از ماموگرافی غربالگری جهت بررسی افراد بدون علایم و سوابق و ازماموگرافی تشخیصی به عنوان روش استاندارد در افراد پرخطر (مثلا افراد با سابقه فردی یا خانوادگی مثبت) یا با معاینه غیرطبیعی و در سطح دو خدمت استفاده می‌شود. ماموگرافی با استفاده از اشعه ایکس تصویربرداری می‌کند لذا با توجه به بررسی سود و زیان انجام ماموگرافی یک بار در سال ارزش تشخیصی بالا با حداقل عارضه را ایجاد می‌کند. انجام ماموگرافی بیش از یکبار در سال یا درخواست نما‌های اضافی ماموگرافی باید تحت نظر و طبق صلاحدید پزشک متخصص جراح یا رادیولوژیست انجام گردد که در موارد معدودی انجام می‌شود.

تفاوت تشخیص زودرس و غربالگری

کارشناس گروه پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیر واگیر مرکز بهداشت خوزستان می‌گوید: 

• غربالگری به مجموع مداخلاتی گفته می‌شود که فعالانه صورت می‌پذیرد و منجر به تشخیص زودتر سرطان در افرادی در جمعیتی معین می‌شود این افراد هیچ علامت مشکوکی ندارند، اما به دلیل شرایط جنسی (مثلا سرطان پستان) یا سنی خاص (مثلا سن بالا) و یا سابقه خانوادگی قوی، بالقوه در معرض خطر هستند.
• غربالگری فرایندی است هزینه اثربخش که می‌تواند در دو گروه با خطر متوسط و با خطر بالا انجام شود. ضرورت انجام خدمات غربالگری به بروز و شیوع بیماری و منابع مالی هر کشوری بستگی دارد و علیرغم اثربخشی ممکن است هزینه اثربخش نباشد.
• غربالگری به معنی شناسایی بیماری احتمالی ناشناخته با استفاده از اقدامات ساده در فردی است که هنوز علائم ندارد.
• در یک برنامه ملی مدیریت سرطان، بعد از غربالگری، افراد تشخیص داده شده تحت درمان مناسب قرار می‌گیرند.
• در برنامه حاضر غربالگری برای کلیه افراد در سنین ۳۰ تا ۶۹ سال که فاقد هرگونه علایم بالینی یا شرح حال می‌باشند، صورت می‌گیرد.

تاثیر تشخیص زودهنگام سرطان پستان

تشخیص زودهنگام به مجموع مداخلاتی گفته می‌شود که فارغ از سن فرد و پوشش جمعیتی خاص، منجر به تشخیص زودتر سرطان در افرادی می‌شود که علایم مشکوک سرطان را دارند. مجموعه اقدامات ذیل شناسایی زودرس، ضروری و از وظایف اصلی نظام‌های سلامت و بسیار مقرون به صرفه است. به طور عام معنای تشخیص زودهنگام این است که ما به عنوان ارائه دهنده خدمات سلامتی در سطح شبکه بهداشتی درمانی کشور، علایم هشداردهنده سرطان را بدانیم تا در زمان ارزیابی‌های دوره ای، اگر فردی را بررسی کردیم و یا در فواصل بین ارزیابی‌ها اگر فردی با این علایم مراجعه کرد، آمادگی شناسایی این علایم و جدا کردن موارد مهم از غیر مهم را داشته باشیم تا در مرحله بعدی موارد مهم را برای اقدامات تشخیصی کامل‌تر به مراکز سطح بالاتر و مجهزتر معرفی کنیم و در عین حال نظام سلامت آمادگی پاسخگویی به ارجاعات و ثبت دقیق خدمات، مراقبت‌ها و پیگیری فرد را داشته باشد. در برنامه حاضر تشخیص زودرس برای کلیه افراد در هر سنی که شکایت و یا معاینه بالینی مشکوک را دارند صورت می‌گیرد.

چه کسانی مستعد ابتلا به سرطان پستان هستند؟

وی در پاسخ به پرسش گفت:

• استعداد ژنتیکی: سابقه خانوادگی سرطان پستان، تخمدان و برخی از انواع دیگر سرطان‌ها می‌تواند خطر را افزایش دهد.
• جهش‌های ژنتیکی: جهش‌های ارثی شناخته شده در ژن‌هایی مانند BRCA۱ و BRCA۲۱ که در فرد یا نزدیکان او شناسایی شده اند.
• سن: خطر با افزایش سن، به ویژه پس از ۴۰ سالگی افزایش می‌یابد.
• سابقه شخصی سرطان پستان و تخمدان: داشتن سرطان در یک پستان خطر ابتلا به پستان دیگر را افزایش می‌دهد.
• سابقه پرتودرمانی به قفسه سینه خصوصا در سنین زیر ۳۰ سال
• عوامل هورمونی: قاعدگی زودرس، یائسگی دیررس، و هورمون درمانی می‌تواند خطر را افزایش دهد.
• سبک زندگی: چاقی، مصرف الکل و دخانیات و عدم فعالیت بدنی منظم از عوامل خطر شناخته شده هستند.
• سابقه باروری: نداشتن فرزند می‌تواند بر خطر ابتلا تأثیر بگذارد.
• شیردهی: شیردهی به ویژه شیردهی به مدت دو سال به ازای هر فرزند از عوامل پیشگیری از سرطان معرفی شده است.
• بافت متراکم پستان: بافت غده‌ای متراکم می‌تواند خطر را افزایش دهد.
• عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض تشعشعات یونیزان می‌تواند به خطر ابتلا به سرطان کمک کند.

مهمترین علائم ضایعات بدخیم پستان عبارتند از:

• توده یا تورم پستان یا زیر بغل
• تغییر در شکل (عدم قرینگی) یا قوام (سفتی) پستان
• تغییرات پوستی پستان شامل هر یک از موارد زیر:
• پوست پرتقالی
• التهاب یا قرمزی پوست
• زخم پوست
• پوسته پوسته شدن
• تغییرات نوک پستان
• فرورفتگی پوست به داخل Dimpling))
• ترشح خود به خودی خونی (و با احتمال کمتر آبکی) نوک پستان از یک مجرا
• خودآزمایی ماهیانه پستان (از سن ۲۰ سالگی)
• معاینه توسط ماما یا پزشک (از سن ۳۰ تا ۶۹ سالگی)
• انجام ماموگرافی (از سن ۴۰ سالگی)