خراسان‌رضوی – کهن‌شهر نیشابور، شهری با تاریخ و فرهنگی غنی، آرامگاه خیام را در خود جای داده است، آرامگاهی که نه تنها پیکر این شاعر، ریاضیدان و منجم را در خود سکنی داده، بلکه سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است.
کهن‌شهر نیشابور، شهری با تاریخ و فرهنگی غنی، آرامگاه خیام را در خود جای داده است، آرامگاهی که نه تنها پیکرِِ این شاعر، ریاضیدان و منجم را در خود جای داده بلکه به نگین گردشگری خراسان بدل شده و سالانه پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است.
فضای آرامگاه، ترکیبی است از سادگی و شکوه. بنایی هشت ضلعی با گنبدی فیروزه‌ای رنگ که بر فراز تپه‌ای کم‌ارتفاع، خودنمایی می‌کند. سبزی چمن‌ها و درختان اطراف، تضاد زیبایی با رنگ فیروزه‌ای گنبد ایجاد کرده و فضایی آرام و دلنشین را برای بازدیدکنندگان فراهم آورده است. هوای لطیف نیشابور، بوی خوشِ خاک و گل، و آوای پرندگان، همه دست به دست هم می‌دهند تا حس تامل و تعمق را در دل بازدیدکنندگان بیدار کنند.
آرامگاه خیام تنها به فضای فیزیکی آن محدود نمی‌شود. این مکان، محل تلاقی تاریخ و ادبیات است. اینجا، مکانی است که در آن می‌توان به خیام و اندیشه‌های ژرفش اندیشید. نگاه به گنبد فیروزه‌ای، یادآور رباعیات اوست، رباعیاتی که همچون نگینی در گنجینه ادبیات فارسی می‌درخشند. میان سنگ‌فرش‌های آرامگاه، می‌توان رد پای تاریخ را جستجو کرد و به وسعت و عمق میراث فرهنگی ایران‌زمین پی‌برد.
گردشگران داخلی و خارجی، با اشتیاق به این مکان سفر می‌کنند. برخی به دنبال مزار خیام هستند تا در کنار مقبره او اشعارش را زمزمه کنند، برخی دیگر برای لمس فضای آرام این مکان به نیشابور می‌آیند و گروهی نیز با هدف شناخت تاریخ و فرهنگ این منطقه، آرامگاه خیام را به عنوان یکی از مقاصد اصلی خود انتخاب می‌کنند. حضور همیشگی گردشگران در این مکان، خود گواه اهمیت و جایگاه آرامگاه خیام در عرصه گردشگری ایران و حتی جهان است.
آرامگاه خیام نیشابور، نمادی از عظمت فرهنگ و ادبیات فارسی است، یادگاری از ریاضیدان و شاعری بزرگ است که نامش با تاریخ و فرهنگ ایران عجین شده است.
خیام نه تنها ریاضیدان و منجم بود بلکه در سرایش رباعی نیز شهرت جهانی داشت. رباعیات او در سال ۱۸۳۹ توسط «ادوارد فیتزجرالد» به انگلیسی ترجمه شدند و غربی‌ها از همین طریق با مضامین رباعیات او آشنایی پیدا کردند، موریس مترلینگ، ارنست رنان، فردریک روزن، الفردتنی سون و بسیاری از بزرگان ادبیات جهان اشعار او را خوانده و در مورد این اشعار نوشته‌اند.
وقتی با حسین صالحی، استاد رسمی انجمن خوشنویسان ایران و عضو ممتاز خوشنویسی سال ۱۳۷۲ و درجه استادی سال ۱۳۹۱ در خصوص خیام که می‌دانستم بسیار دلبسته اوست، به گفت‌وگو نشستیم، گفت: سرزمین ما ایران، در ادبیات جایگاه ممتازی در جهان دارد. با دلیری می‌توان گفت که کشوری نیست که قله‌های سترگی چون حکیم فردوسی، رودکی سمرقندی، سعدیِ شیرین سخن، شمس الدین محمّد حافظ شیرازی، مولانا جلال الدین بلخی و بسیارانِ دیگر پس از این بزرگان را داشته باشد.
این مدرس رشته گرافیک دانشگاه فردوس مشهد با اشاره به اینکه جایگاه خیّام در جهان جایگاه اندیشمندان طراز یک است، افزود: کمتر اهل معنایی در جهان یافت می شود که او را نشناسد. نکته اینجاست که این جایگاه را چگونه به دست آورده است؟ با حدود ۲۰۰ رباعی! به‌راستی کدام اندیشمندی را سراغ دارید که تا این حد موجز سخن گفته باشد؟
صالحی با اشاره به بنای آرامگاه این شاعر افزود: آرامگاه خیام هوشمندانه طراحی و ساخته شده است. خیام ریاضیدان است. طراحی مقبره، قاعده‌ای هندسی دارد و این موضوع با شخصیت او هماهنگ است. طرح کلی از قاعده فوقانی، شکل ستاره را تداعی می‌کند که اشاره به ستاره‌شناس بودن خیام دارد.
این استاد خوشنویسی بیان کرد: درباره مفاهیم این بنا و بوستان اطراف آنکه گویا ملک شخصی خود اوست، سخن گفته شده. تنها نکته‌ای که می‌توان به آن افزود که تازگی داشته باشد این است که ابیات کاشی‌کاری شده بر قامت بنا را جلال الدین همایی برگزیده و مرحوم عبدالرسولی با خط تعلیق نگاشته است.
خط تعلیق شناسه هنر ایرانیان است
صالحی تصریح کرد: در میان اقلام گوناگون خوشنویسی، سه خط ویژه ایرانیان است، تعلیق، نستعلیق و شکسته. سایر کشورها اقلام دیگر را به اشکال مختلف می‌نویسند اما خط تعلیق و فرزندان خلف آن یعنی نستعلیق و شکسته، شناسه هنر ایرانیان هستند.
این شاعر و خوشنویس خراسانی بیان کرد: کارشناسان بین‌المللی هنر، این خطوط را بنام «خط ایرانی» می‌شناسند و چه نیکو انتخابی بوده است برای این چارانه‌های ایرانی.
صالحی افزود: نکته دیگر ساختار مثلث به عنوان موتیف زیربنایی در طراحی فضا و سازه بناست. مثلث وقتی بر پایه ضلع قرار دارد، پایدارترین فرم گرافیکی است و نکته پایانی اینکه فرم‌های در هم تنیده در سازه اصلی، حالتی بالارونده دارند. این فرم‌ها روی زمین از هم جدا هستند و در آسمان به هم می رسند. ناگفته پیداست که این مفاهیم تا چه حد با اندیشه خیامی هماهنگ است.
استاد رسمی انجمن خوشنویسان ایران با اشاره معمار بنای آرامگاه خیام گفت: هوشنگ سیحون درباره ساخت آرامگاه خیام در یادداشت‌هایش نوشته: «خیام گفته بود گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل‌افشانی کند. بنابراین بنای یادبود باید طوری ساخته می‌شد که باز باشد و این خواسته خیام انجام شود.» و الان هم می‌بینیم که بنا در میان درختان کاج تنومند و زردآلو قرار دارد.
وی افزود: هوشنگ سیحون در یادداشت‌هایش ادامه داده «شخصیت خیام ۳ وجهِ مهم دارد، ریاضیدان، منجم و شاعر که باید هر سه وجهِ شخصیت او در بنا نشان داده می‌شد.» و باز می‌بینیم هر سه وجه مهم شخصیت خیام در این بنا دیده می‌شود.
وقتی از او علت شیفتگی‌اش به خیام را پرسیدم، پاسخ داد: جهان ما جهان متفاوتی است. روزگاری است که زندگی انسان سرعتی شگفت گرفته است و رشد فناوری، اهمیت زمان را بیش از پیش به رخ می‌کشد. زمانه‌ای است که داستان پدران و مادران درباره ساعات، روزها و حتی سال‌ها انتظار، برای فرزندان شگفت‌آور و غیرقابل‌باور است. دوران نوین، دوره ایجاز و اختصار است. آنچه که غربیان آن را Minimalism می‌نامند. این مکتب هنری شعار بسیار جالبی دارد و آن «!Less is more» است.
صالحی بیان کرد: کمتر، بیشتر است یا به ترجمه بهتر، کمتر غنی‌تر است. هرچند این پدیده در جهان نوظهور است، ما قرن ها پیش شاعری چون عمر خیام داشته‌ایم که اندیشه‌اش را به کوتاه‌ترین حالت ممکن بیان کرده است. رباعی‌ها بسیار کوتاهند. شاید کمتر از ۳۰ واژه در بیشتر رباعی‌های معتبر؛ کوتاه اما ژرف.
این استاد خوشنویسی بیان کرد: در کلام خیام، اطناب و تفصیل جایگاهی نداشته است، او شاعری کمینه‌گرا است، آنچه از دوران زندگی او هم روایت می شود، او را مردی کم‌حرف، کم‌جوش و گوشه‌گیر معرفی می‌کند.
ایبنا
