ملا محمد فضولی بغدادیˈ شاعر بزرگ آذری زبان متوفی سال 997 ه.ق که سراینده اشعار فارسی نیز می باشد، نخستین شاعر شیعی است که اشعار و مرثیه های وی در کانون توجه مردم جمهوری آذربایجان قرار دارد . در مراسم سوگواری از مرثیه های وی در رثای حضرت سید الشهدا(س) و یاران با وفای وی استفاده می شود. این شاعر نام آشنا ، صاحب کتاب معروف ˈحدیقه السعداءˈ است که به نظم و نثر آذری در 10 باب تألیف شده و بخش اعظم آن به واقعه کربلا اختصاص یافته است.

این کتاب به عنوان یکی از مهمترین ذخایر و منابع ادبی و مذهبی ، به زبان آذری ، بارها در ایران و جمهوری آذربایجان به چاپ رسیده و از نظر کارشناسان، در قلمرو زبان و ادبیات آذری بی نظیر است و مشابه آن وجود ندارد.

مرثیه های بسیار زیبا و آکنده از حماسه فضولی، در خصوص ماه غم انگیز محرم نیز در نوع خود کم نظیر است. چند بیت از آن ترکیب بند چنین است:

تدبیر قتل آل عبا قیلدین ای فلک!

فکر غلط، خیال خطا قیلدین ای فلک!

برق سحاب حادثه دن تیغلر چکیب

بیر بیر حواله ی شهدا قیلدین ای فلک!

بیر رحم قیلمادین جگری قان اولانلارا

غربتده روزگاری پریشان اولانلارا!

ترجمه :

ای فلک، در کشتن آل عبا، تدبیر باطل کرده ای

هم غلط اندیشه ، هم اوهام عاطل کرده ای

خنجر از برق سحاب حادثه بکشیده ای

بر شهیدان یک به یک،تازیده ای، تازیده ای

رحم ناکردی فلک بر سینه های خون فشان

بر پریشان روزگاران و غریبان زمان

ملامحمد فضولی که در کربلا مدفون است، در اشعار فارسی مقام و منزلت خود را از برکت خاک کربلا دانسته و می گوید اشعار من به دلیل این برکت،همیشه مورد احترام است:

چون خاک کربلاست، ˈفضولیˈ مقام من

نظمم به هر کجا که رسد، حرمتش رواست

زر نیست، سیم نیست، گهر نیست، لعل نیست

خاک است شعر بنده، ولی خاک کربلاست

سیاست تزارها در دوران تسلط بر جمهوری آذربایجان این بود که مردمان این سرزمین را از هویت تاریخی ، دینی ، تشیع و حتی اسلام و ایران دور کنند.

در آن زمان به دلیل سیاست محتاطانه تزارها در برخورد با شیعیان ، عزاداری های ماه محرم همچون گذشته با رونق قابل توجه ادامه داشت، لیکن با روی کار آمدن کمونیست ها و ایجاد اتحاد جماهیر شوروی، مردم جمهوری آذربایجان از انجام مراسم و آئین های دینی و مذهبی منع و مساجد، حسینیه ها و تکایا تعطیل شدند.

دراین دوره نیز با وجود تمام فشارهای دولت که حتی با شکنجه،حبس،تبعید و اعدام همراه بود، عاشقان امام حسین (ع) به صورت مخفیانه آیین های اسلامی و به ویژه عزاداری سالار شهیدان را در منازل افراد متدین برگزار می کردند.

با فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1991 ، مردم مسلمان این سرزمین توانستند با حضور دوباره درمساجد و حسینیه ها علاقه قلبی خود را به خاندان رسالت نشان دهند.این دوران را می توان دوران آغاز حیات مجدد اسلام در میان مردم جمهوری آذربایجان دانست.

علاوه بر اشعار و مرثیه های محمد فضولی باید به آثار بزرگانی چون ˈآخوند ملاحسین مراغه ایˈ معروف به ˈدخیلˈ یکی از مشهورترین و بزرگ ترین شاعران نوحه سرای آذربایجان در قرن سیزدهم هجری و صاحب هفت مجلد به نظم و نثر آذری در مدایح و مصایب آل علی (ع) ، اشعار ˈمیرزا علی حکیمˈ – ˈلعلیˈ متولد ایروان ، ˈ میرزا محمد تقی قمری دربندیˈ متولد تبریز، ˈقاسم بیگ ذاکرˈ شاعر شیعی و مبارز قرن سیزدهم هجری نیز اشاره کرد که سالها در مناطق مختلف جمهوری آذربایجان زینت بخش مجالس عزاداری سالار شهیدان و یاران باوفایش بوده اند.

ˈخورشید بانو ناتوانˈ دختر مهدیقلی خان از شاعره های بلند آوازه آذربایجان و متولد شهر شوشا که به دو زبان فارسی و ترکی شعر می سرود و ˈسید عظیم شیروانیˈ متولد شهر شاماخی ، ˈملامحمد نخجوانیˈ شاعر، نویسنده و از علمای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری و ده ها شاعر و نوحه سرای عاشورایی دیگر امروز محل رجوع عاشقان اهل بیت و سخنوران مجالس ماه محرم در جمهوری آذربایجان هستند.

اغلب مردم جمهوری آذربایجان به تکریم شعائر و آیین های ماه محرم اعتقاد دارند. در این ایام بویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا مردم از گوش دادن به موسیقی و برگزاری مراسم جشن و عروسی امتناع می کنند. در اکثر مراکز فروش آثار صوتی و تصویری ، فروش نواهای نوحه ، مرثیه و روضه رونق می یابد . مردم در مساجد جمع می شوند و اغلب مساجد دارای برنامه های متنوع عزاداری هستند.

از اقدامات دیگری که در ایام ماه محرم به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا در جمهوری آذربایجان صورت می گیرد، اهداء خون توسط عزاداران می باشد .

در دیگر شهرهای جمهوری آذربایجان از جمله در شهر گنجه نیز مراسم عزاداری ماه محرم به صورت ویژه برگزار می گردد. در این شهر مردان و زنان در قالب دسته های عزاداری در امامزاده شهر جمع می شوند . روزعاشورا محوطه امامزاده شهر گنجه مملو از جمعیت می شود و مردم نذورات خود را دراین محل ادا می کنند .

جمهوری خودمختار نخجوان نیز از جمله مناطقی است که مردم آن دیار آیین های عاشورایی را از هر لحاظ بزرگ می دارند. نوحه خوانی ، مرثیه سرایی،زنجیر زنی، سینه زنی ، قربانی کردن، گستردن سفره احسان ، پخش خرما و نذورات دیگر ، نمایش صحنه قتال در کربلا و استمداد مظلومانه امام حسین(ع) ، برگزاری مراسم ویژه شاخسی و واخسی (شاه حسین ، وا حسین ) ، تعطیل کردن محل کار و بازار و… در ماه محرم از جمله برنامه های عاشورایی جمهوری خودمختار نخجوان است.

…و محرم به تدریج جایگاه خاص خود را در دومین کشور شیعه جهان بازمی یابد.

خبرآنلاین