نوروز یکی از کهن ترین و جذاب ترین جشن های دنیا است که آداب و رسوم دلنوازی دارد، یکی از آنها سفره هفت سین است که حس و حال چیدن سفره هفت سین و جمع شدن اعضای خانواده دور آن وصف ناپذیر است، از طرفی قرار دادن هر یک از سین ها در سفره مفهوم خاصی دارد، مثلا سبزه نماد نوزایی، سیب سلامتی و باروری، سنجد دلبستگی، سرکه جاودانگی و شکیبایی، سمنو برکت و سماق نماد باران است.

اما در این میان چند سالیست که یک موجود کوچک و پرجنب و جوش به این سفره اضافه شده است، همان ماهی قرمز زیبا است که حرف و حدیث های زیادی را به همراه دارد، گفته می شود که ماهی قرمز همراه با چای وارد کشور شده یعنی نزدیک به هشت تا ۹ دهه است که از ورود آن به کشور می گذرد بنابراین در فرهنگ باستانی سفره هفت سین ایرانیان جایی ندارد، عده ای هم وجود آن بر سفره هفت سین را به دوره قاجار ربط می دهند، البته ماهی در گذشته به عنوان نماد زندگی و آب در نظر گرفته می‌شد و به تدریج در فرهنگ ایرانیان به نماد نوروز و تجدید حیات تبدیل شد.

نژاد ماهی قرمز به سرزمین چین بر می گردد که به مرور به سراسر دنیا رسید، چینی ها این ماهی را برای افزایش برکت زندگی و تولید به مزارع برنج وارد می کردند، اروپایی ها آن را تا سال ها به عنوان کادویی گرانقیمت به سران کشورها و مقامات هدیه می دادند و تا قرن هفدهم آن را نمادی از ثروت می دانستند و به عنوان کادوی عروسی به همسران خود تقدیم می کردند.

امروز این موجود کوچک در ظرف های شیشه ای جایگاه خاصی را در سفره هفت سین ایرانیان پیدا کرده است، البته چینی ها در زمان تحویل سال این ماهی را در رودها و برکه ها رها می کنند اما ما ایرانیان آنها را در زندانی شیشه ای گرفتار می کنیم، با تمام اینها درباره ماهی های قرمز حرف این است که گونه ای غیربومی هستند و وقتی در طبیعت قرار می گیرند به گونه ای مهاجم تبدیل می شوند که در این شرایط برای گونه های بومی مشکل ایجاد می کنند؛ فعالان محیط زیست همواره تاکید دارند که این موجودات در طبیعت رها نشوند بلکه نهادهای متولی مکانی را برای نگهداری آنها در نظر بگیرند، از طرف دیگر عمر این ماهی ها در شیشه های بلورین کوتاه است از این رو می تواند تاثیر منفی زیادی بر روحیه کودکان داشته باشد.

کارشناسان معتقدند که ماهی قرمز می تواند آسیب‌های جدی به محیط زیست وارد کند، از جمله آلودگی آب، رقابت با گونه های بومی، انتقال بیماری، تخریب زیستگاه ها و تغییرات اکوسیستمی از این رو اهمیت دارد که از رهاسازی ماهی‌های قرمز در منابع آب طبیعی خودداری کنیم و به جای آن، ماهی های قرمز را به شیوه‌ای مسئولانه مدیریت کنیم.

یک فعال محیط زیست درباره ماهی های قرمز در سفره هفت سین ایرانیان به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: چند سالی است که پیش از آغاز سال نو، موضوع ماهی قرمز بر سفره هفت سین یکی از بحث برانگیزترین موضوعات زیست محیطی در میان فعالان محیط زیست شده است، از زمانی که آرام آرام بساط فروش وسایل سفره هفت سین در حاشیه خیابان ها آغاز می شود، ظرف های شیشه ای که ماهی های قرمز در آن جنب و جوش می کنند هم نظرها را به خود جلب می کند.

حسین عبیری گلپایگانی افزود: علاوه بر این لگن های بزرگ پر از ماهی های قرمز هم در کنار خیابان ها و وسط پیاده روها به چشم می خورد، ماهی های کوچک همواره در جنب و جوش هستند تا در میان دستان کودکی راهی خانه یکی از آنها شوند و بر روی سفره هفت سینشان جای بگیرند، در این میان بین فعالان محیط زیست و انجمن های دوستدار حقوق حیوانات ۲ بحث مطرح است.

وی اظهار داشت: جمعی از آنان اعتقاد جدی دارند که جای ماهی قرمز در سر سفره هفت سین نیست، این موجودات کوچک در اسارت متولد می شوند، در طول زندگی در ظرف های شیشه ای اسیر هستند و در نهایت با عمری کوتاه می میرند که مرگشان خیلی غم انگیز است.

این فعال محیط‌زیست ادامه داد: عده دیگری اعتقاد دارند نگهداری ماهی قرمز و بعضی از حیوانات خانگی در منزل می تواند باعث دوستی و الفت میان کودکان و حیوانات شود و از این طریق می توان به کودکان یاد داد که حقوق حیوانات را بشناسند و دوستدار حیات وحش باشند.

وی به نظر برخی مخالفان گذاشتن ماهی قرمز بر روی سفره هفت سین اشاره کرد و گفت: از نظر تاریخی عده ای از فعالان اعتقاد دارند تا ۱۰۰ سال پیش در عید نوروز اصلا ماهی قرمز بر سر سفره هفت سین ایرانیان جایی نداشت و آنان از نقاشی سفره هفت سین کمال الملک به عنوان یک سند گویا نام می برند؛ زیرا از وجود ماهی قرمزرنگ در سر سفره هفت سین این نقاش بزرگ خبری نیست، آنان می گویند که حتی در دوره قاجار نیز مردم در سفره هفت سین از ماهی قرمز استفاده نمی کردند و این نشان می دهد که ماهی قرمز در چند دهه اخیر وارد این سنت باستانی ایرانیان شده است.

عبیری ادامه داد: همچنین بررسی ها نشان می دهد فقط در کشور چین مردم در مراسم عید خود از ماهی قرمز استفاده می کردند و در پایان مراسم نیز این ماهی های کوچک را در آبهای روان رها می کردند، اما از حدود هشتاد سال پیش همزمان با ورود چای از چین به ایران استفاده از ماهی قرمز در جشن های نوروزی شایع شده است.

وی به جنبه بهداشتی نگهداری ماهی قرمز اشاره کرد و گفت: ممکن است هنگام تکثیر و پروش ماهی های قرمز از آبهای آلوده و غیر بهداشتی استفاده شود که عامل انتقال بیماری های ویروسی، انگلی و یا باکتریایی باشند و یا هنگامی که زمان پرورش ماهی ها کامل شد و باید برای فروش جابجا شوند در هنگام حمل و نقل به بدن ماهی ها ضربه زده شود که موجب مجروح شدن این موجودات شود که در این زمان دست زدن به آنها می تواند خطرناک باشد.

وی تاکید کرد: بخش روانی این کار هم از اهمیت زیادی برخوردار است، در واقع کودکان به علت روحیه حساس خود و از طرفی به علت حس کنجکاوی دوست دارند با هر چیزی که در اطرافشان است مخصوصا با موجودات زنده بی آزار از جمله ماهی قرمز ارتباط برقرار کنند و چون معمولا عمر این گونه به ویژه در ظرف های شیشه ای کوتاه است از این رو تاثیر بدی بر روحیه کودکان بر جای می گذارد و چون ذهنیتی از مفهوم مرگ ندارند از این رو تا مدتها در ذهنشان باقی می ماند که در این شرایط از نظر روحی و روانی به سلامت کودکان آسیب جدی وارد می شود.

این فعال محیط زیست گفت: بعد از تمام اینها مساله مهم دیگر نحوه رها کردن ماهی قرمز در طبیعت است، بارها تاکید شده که در پایان روزهای نوروز ماهی های قرمز را در رودخانه ها و طبیعت رها نکنید چون با وارد شدن به طبیعت به گونه مهاجم تبدیل می شوند و دراین شرایط عرصه را برای گونه های بومی تنگ می کنند بنابراین بهتر است سازمان های متولی مکانی را برای رهاسازی ماهی های قرمز در نظر بگیرند تا محیط زیست کم جان ما بیشتر از این آسیب نبیند.