سیاوُش آریا درباره جزئیات این تعرض گفت: روستای هدف گردشگری «دِهمورد» در بخش مرکزی شهرستان بختگان و حاشیۀ دریاچه فراملی (بین‌المللی) بَختِگان جای دارد و نزدیک ۳۰۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. این روستای هدف گردشگری از آب و هوایی خوب و طبیعتی زیبا با درختان سر به آسمان کشیده و دو چشمه‌سار برخوردار است. همچنین در روستای «دِهمورد» آثار تاریخی و فرهنگی فراوان و ارزشمندی برجای مانده که نشان از دیرینگی و اهمیت به‌سزای منطقه است. در این روستا ۱۴ اثر و بنای ثبت ملی از دوره‌های گوناگون تاریخی وجود دارد و همین مورد بیانگر اهمیت این منطقه در درازای تاریخ بوده است.

او اضافه کرد: اما معدن کرومیت تهدیدی جدی برای آثار تاریخی و فرهنگی روستای هدف گردشگری «دِهمورد» به شمار می‌آید و با وجود مخالفت‌های مردم روستا، دِهیاری و شورای شهر و مهم‌تر از همه، مخالفت آشکار ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس به گونۀ مکتوب به مالک و سازمان معدن و صنعت و تجارت استان فارس، بهره‌بردار یا همان مالک با زیر پا گذاشتن قانون و ضابطه‌ها همچنان بر ادامۀ معدن‌کاوی اصرار داشته و پیگیر کار خود است. باید دانست بر پایۀ ضابطه و قانون‌های میراث فرهنگی که به وسیلۀ استانداری‌ها به همۀ نهادها و سازمان و اُرگان‌های دولتی ابلاغ شده است در نزدیکی روستاهای هدف گردشگری کشور هرگونه فعالیت معدن‌کاوی، کارهای عمرانی و یا هرگونه عملیاتی که سبب تزلزل و تغییر در ساختار زمین، دامنۀ کوه، طبیعت و توپوگرافی منطقه شود، کامل ممنوع است و به گونۀ قانون درآمده و ابلاغ شده است و مجریان قانون وظیفه دارند آن را پاس داشته و رعایت کنند. با این همه، روشن نیست که بهره‌بردار چگونه توانسته است در فاصلۀ حدود ۳۰۰ متری بافت روستای هدف گردشگری «دِهمورد» و بدتر از همه در ۲۰ – ۱۰ متری آثار تاریخی و گورهای سنگ‌چین یا توده سنگی ساسانی (که به نادرستی به خِرفخانه نامدار شده) پروانۀ فعالیت معدن‌کاوی بگیرد!

این پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی با اشاره به بازدیدی که به تازگی از این منطقه داشته است، گفت: افزون بر آثار تاریخی که در خطر معدن‌کاوی قرار دارد و تهدیدی جدی برای آن‌ها به شمار می‌آید، طبیعت و زیست بوم منطقه دستخوش تغییر و نابودی قرار گرفته است. همچنین منابع آبی و کشاورزی روستا مورد تهدید است و زندگانی نزدیک به ۳۰۰۰ هزار تَن از مردم روستا تحت تاثیر آن قرار گرفته است و جا دارد که هرچه زودتر مسئولان مربوطه به‌ویژه ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سازمان حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی فارس به موضوع ورود کرده و از معدن‌کاوی برای همیشه پیشگیری کرده و کار را تعطیل کنند.

آریا اظهار کرد: معدن‌کاوی در روستای هدف گردشگری «دِهمورد» در دو نطقه، از چندین سال پیش آغاز شده است که با مخالفت‌های مردم و مسئولان روستا رو به رو و به گونۀ موقت از دنبالۀ کار پیشگیری شده است. همچنین در نامۀ مدیر کل میراث فرهنگی استان به سازمان صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۳۹۹ خورشیدی آشکارا بر ممنوعیت فعالیت معدن‌کاوی اشاره شده است. با این همه و با وجود شفاف‌سازی و روشنی قانون و ضابطه‌ها، مالک با زیر پا گذاشتن قانون همچنان اصرار به معدن‌کاوی دارد و دنبال از سرگیری عملیات معدن است.

به گفته این کنشگر میراث فرهنگی، در روستای هدف گردشگری «دِهمورد» آثار تاریخی از دورۀ ساسانی، از جمله گورهای سنگ‌چین تا توده سنگی، سنگ‌نبشتۀ پهلوی ساسانی، چهارتاقی اوایل دورۀ اسلامی، گورستان تاریخی دورۀ زندیه و قاجاریه با سنگ‌گورهای ارزشمند و شاخص، تنوره‌های آسیاب آبی از دورۀ زندیه تا اوایل پهلوی یکم و بافت تاریخی روستا و دیگر یادمان‌های تاریخی و ملی وجود دارد. همچنین دو چشمه‌سار زیبا و درختان پر شمار و میوه‌هایی همچون سیب، گردو، بادام و … بر اهمیت آن افزوده است. همچنین روستا در حاشیۀ دریاچه بزرگ و ملی بَختگان قرار دارد و همان‌گونه که می‌دانیم تمدن‌ها در کنار و حاشیۀ دریاها، رودها و آب شکل می‌گرفته است.

به تحقیق این پژوهشگر میراث فرهنگی، نام «دِه مورد» را به این شیوه دست‌کم از دورۀ ساسانی می‌شناسیم و ناحیه‌ای پرآوازه بوده در استان سورستان ساسانی (عراق کنونی) که در نزدیکی تیسفون پایتخت ساسانیان و در دلِ ایرانشهر قرار داشته است و به سبب درختان پرشمار و گیاه سِپَندینه «مورد» به (دِه مورد) پرآوازه شده است و در نوشته‌های پهلوی ساسانی و عربی از آن نامی برجای مانده است. همین نام در دوران اسلامی در دیگر استان‌ها و شهرهای ایران رواج یافته و به روستا و دِه‌هایی که گیاه سِپند مورد در آن به فراوانی کاشته می‌شده، دِهمورد گفته‌اند و نام این روستا به سبب درختان پرشمار و گیاهان مورد بر آن نام‌گذاری شده است.

مهر