ثار موسوم به جاسوسی همواره طرفداران پر و پا قرص داشته و همچنان از این علاقه کاسته نشده است. سینما و تلویزیون ایران نیز بارها سراغ این ژانر رفته است که البته در معرفی رسمی آن ها، اغلب از عنوان «امنیتی» و «استراتژیک» یاد می شود.
آثار موسوم به جاسوسی همواره طرفداران پر و پا قرص داشته و همچنان از این علاقه کاسته نشده است. در سال های ابتدایی، آن چه مبنای آثار سینمایی دنیا قرار می گرفت، اتفاقات خاص روزمره با چاشنی معما و هیجان بود و رفته رفته نوبت به موارد دیگر هم رسید. پس از جنگ جهانی و نیز در دوران جنگ سرد، تم جاسوسی، آغشته به سیاست شد و این ژانر به خدمت کشورها برای نقد و حمله به یکدیگر درآمد. این رویه همچنان به اشکال مختلف ادامه دارد و فیلم و سریال های متعدد و متنوع ساخته می شوند.
سینما و تلویزیون ایران نیز بارها سراغ این ژانر رفته است که البته در معرفی رسمی آن ها، اغلب از عنوان «امنیتی» و «استراتژیک» یاد می شود. فارغ از هر تعبیری درباره وجه تسمیه این آثار، نگاهی داریم به سریال های امنیتی تلویزیون که بالطبع جاسوس بازی آن ها پررنگ است.
ترور/ ۱۴۰۲
پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی، لزوم ساخت آثار نمایشی قوت گرفت. در نهایت اعلام شد سیروس مقدم قرار است سریالی به اسم «ترور» درباره ایشان بسازد که در فرآیند تولید، کارگردان و تهیه کننده تغییر کرد و کار به خیرالله تقیانی‌پور و مجتبی امینی رسید. این سریال مدتی است از شبکه یک سیما پخش می شود که موضوع اصلی آن ماجرای ترور نافرجام سردار سلیمانی در کرمان است.
«ترور» عملکردی قابل قبول در روایت ماجرا دارد و برای این هدف استفاده ای بهینه از ابزار ژانر جاسوسی برده است. در این سریال، ابعاد چرایی ترور حاج قاسم توسط سرویس های بیگانه به سرکردگی اسرائیل شکافته شده و جان فشانی نیروهای امنیتی ایران نیز به نمایش در آمده است.
حضور یک زن جاسوس و دامی که برای مرد ایرانی باز کرده تا از طعمه خود در راستای ترور سردار سلیمانی استفاده کند، از جمله امکان هایی است که قصه را برای مخاطب واجد جذابیت مضاعف کرده. سکانس های اکشن نیز در راستای ژانر سریال «ترور» قرار دارد و خیرالله تقیانی پور نشان داد بر این حوزه نیز مسلط است.
نکته مهم تر سریال جایی است که مخاطب را نسبت به تلاش مستمر اسرائیل و همدستانش برای برهم ریختن امنیت ایران و منطقه آگاه می سازد. همچنین «ترور» ضمن بازخوانی دراماتیک از یک اتفاق واقعی، نشان می دهد چرا حاج قاسم سلیمانی، شخصیتی مهم و تاثیر گذار بوده است.
سازندگان سریال، به جای نزدیک شدن به زندگی، افکار و منش شهید سلیمانی، ویژگی های انسانی و قدرت فرماندهی اش را در نمای دور و از زبان دوست و دشمن، به تصویر کشیده اند. این تمهید در سریال «ترور» جواب داده و مخاطب با شمایل جذاب «حاج قاسم» از منظری متفاوت و دلنشین مواجه شده است. «ترور» محصول مرکز سیمافیلم موسسه اندیشه شهید آوینی است که پنج شنبه و جمعه هر هفته روی آنتن شبکه یک سیما می رود.
سرجوخه/ ۱۴۰۰
سریال «سرجوخه» ساخته احمد معظمی داستان دو جوان از دو طبقه اجتماعی را سوژه روایت قرار داد که در تله سرویس های بیگانه می افتند. این سریال برای رساندن منظور خود و دادن هشدارهای لازم، از زن اغواگر هم بهره گرفت. «سرجوخه» به تقابل نیروهای امنیتی کشور با سرویس ها و تحرکات خارجی هم اشاره داشت و در مجموع توانست مخاطب را با خود همراه سازد.
خانه امن/ ۱۳۹۹
مجموعه «خانه امن» شامل پرونده های مختلف بود که ماموران امنیتی آن ها را دنبال می کردند. کمال با بازی حمیدرضا پگاه مسئولیت تیم ضدتروریستی را بر عهده داشت و افشین عضو تیم مبارزه با مفاسد اقتصادی بود. این سریال در قالب اثر سرگرم کننده مسائلی مثل تحرکات داعش، مبارزه با تروریسم بین‌المللی و مفاسد اقتصادی در داخل کشور را روایت کرد.
گاندو/ ۱۳۹۸
سریال دو فصلی «گاندو» ساخته جواد افشار دست روی پرونده های امنیتی گذاشت که برخی مشابهت سازی آن با چهره های داخلی نیز جنجال آفرید. داستان سریال درباره یک گروه اطلاعاتی جوان به رهبری محمد (وحید رهبانی) بود که هر بار سراغ یک عملیات می رفتند. ماجرای جاسوسی جیسون رضاییان یکی از شاخص‌ترین این پرونده‌ها بود. «گاندو» از نظر ساختار، سر و شکل قابل قبولی داشت و روایت های تازه و نیز حاشیه ها به دیدن آن کمک دوچندان کرد.
ترور خاموش/ ۱۳۹۸
احمد معظمی در سریال «ترور خاموش» پرونده های مهمی مثل قاچاق مواد مخدر و انسان و نبرد نرم را روایت کرد. این سریال موضوعاتی تازه در زمینه چگونگی نفوذ بیگانگان میان جوان ها را به میان کشید و در عین حال شیوه های پیچیده و چند لایه تقابل نیروهای امنیتی با آن ها را به نمایش گذاشت.
سارق روح/ ۱۳۹۶
پرداختن به عرفان‌های حلقه و جریانات فکری انحرافی، محور اصلی سریال «سارق روح» ساخته احمد معظمی محسوب می شد. سریال با داستانی اجتماعی-خانوادگی شروع شد و آرام آرام مخاطب پی برد آن چه می بینید، یک جریان هدایت شده است. به همین نسبت به فضای سریال، به آثار امنیتی نزدیک شد و با هر پرونده، چگونگی مبارزه نیروهای اطلاعاتی با آن ها سرفصل مهم داستان قرار گرفت.
آسمان من/ ۱۳۹۴
محمدرضا آهنج «آسمان من» را به سفارش سازمان اوج ساخت. این سریال اپیزودیک، روایت هایی از تلاش دشمنان برای ناامن کردن خطوط هوایی ایران بود. مبنای واقعی داستان ها به همراه ساختار خوب سریال و استفاده از چهره های مطرح «آسمان من» را تبدیل به اثری موفق کرد. ضمن آن که مخاطب هم با تلاش نیروهای محافظ پرواز بیش از پیش آشنا شد.
تعبیر وارونه یک رویا/ ۱۳۹۴
فریدون جیرانی در سریال «تعبیر وارونه یک رویا» منظری تازه برای روایت اهمیت کار نیروهای امنیتی انتخاب کرد. داستان از جایی شروع شد که جاسوسان خارجی با طرح ریزی عملیات، یک دانشمند هسته‌ای ایران را با هدف بهره‌برداری‌های جاسوسی و تبلیغاتی می‌ربایند اما به دلیل مجروح شدن این دانشمند، برنامه عملیات تغییر می‌کند و سرانجام با دستگیری و هلاکت جاسوسان، عملیات ناکام می‌ماند. «تعبیر وارونه یک رویا» از جذابیت های ظاهری و قوت روایی آثار جاسوسی بهره ای خوب برد و توانست مخاطب را با خود همراه کند.
وفا/ ۱۳۸۵
داستان سریال «وفا» ساخته محمد حسین لطیفی درباره عشق جوانی ایرانی یهودی به نام ژوبین پناهی به دختری لبنانی-ایرانی به نام وفا است که به اتهام جاسوسی برای اسرائیل در ایران زندانی شده. این سریال جزو اولین نمونه هایی است که یک ماجرای امنیتی در قالب یک ملودرام عاشقانه روایت شود. «وفا» به خوبی از پس ماموریت برآمد و هم وجه عاشقانه و هم لحظات پرتعلیق و پرکشش مرتبط با تعقیب و گریزهای امنیتی مورد توجه مخاطب قرار گرفت.
دیگر سریال ها
در مرور سریال های جاسوسی – امنیتی تلویزیون به «دومین انفجار» ساخته نادر مقدس می رسیم که سال ۷۶ پخش شد. این سریال جزو نخستین تلاش ها برای پرداختن به تلاش های نیروهای امنیتی است.
«آینه‌های نشکن» جواد اردکانی که در میانه دهه ۸۰ روی آنتن رفت نیز پرونده‌ای مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشت.
بخش هایی از سریال «راستش را بگو» ساخته محمدرضا آهنگ به نیروهای امنیتی می پرداخت.
«پیدا و پنهان» به کارگردانی آرش معیریان شهرام شاه حسینی سریالی اپیزودیک بود که هر بار یک قصه از ماموران امنیتی را روایت می کرد.
جام جم
