استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام معتقد است که نگاه جوان امروز عاقلانه است و باید به عقل‌شان احترام گذاشت، اما همان جوان وقتی مى‌بیند در کشور نمى‌توانند قیمت دو کیلو ماست را در دو مغازه ثابت نگه دارند، اوقات‌شان تلخ مى‌شود و ایراد می‌گیرند…
حضور میهمانی همچون دکتر «حشمت الله قنبری در «تابناک» فضا را مهیا می‌کند تا درباره موضوعات مختلف، از این استاد دانشگاه و سخنران معروف سوال مطرح کنیم و پاسخ‌ها و دغدغه‌های او را بشنویم. اتفاقا فضای مصاحبه ما نیز با او به همین سمت سوق پیدا کرد. با «حشمت الله قنبری» که بیشتر در قالب تلویزیون دیده شده و کمتر در رسانه ها به گفت‌وگو پرداخته است موضوعات متعدد و البته نهایتاً مرتبط را مطرح کردیم و ثمره اش شد گفت و گویی که پیش روی شماست. در این مجال احتمال زیادی دارد که شما هم به نگاه های خاص و جدید وی از عمده موضوعات مطرح شده برسید.
مشروح گفت‌وگوی «تابناک» با دکتر حشمت‌الله قنبری را در ادامه بخوانید:
* از جمله موضوعاتی که درباره نسل‌های جدید مطرح می‌شود این است که فهم و درک جوانان امروزی از دین و مذهب با ما فرق دارد. به عباراتی این نسل جدید به ظواهر دینی خیلی پایبند نیستند. به نظر شما سیستم آموزشی ما مثل مدرسه و دانشگاه ضعیف عمل کرده؟ یا نتوانسته‌ایم الگویی مناسب برای این نسل ارائه بدهیم؟
این ادراکات و عبارتها همه عناوین و اتهاماتى است که ما به این نسل وارد مى‌کنیم. چرا از این زاویه نگاه نکنیم که نسل نو و جوانان خلاق و با هوش امروز ایران نگاهشان به دین نسبت به ما دقیق‌تر است. دوست دارند دین را با دقت و ذکاوت بیشتری بفهمند. دوست دارند تتبع بیشتری نسبت به مفاهیم عمیق دینى داشته باشند.
* یعنی از نسل جدید چه انتطاری باید داشته باشیم؟
اینکه ما انتظار داشته باشیم ادراکات درست و غلط خود را به نام دین به خورد آنها بدهیم با روح مواج و نگاه پژوهشگر آنها سازگار نیست. ما می‌خواهیم آنها مثل ما باشند، نه مثل دین. نسل ما، حالا با یک فاصله کمتری و نسل شما، در یک شرایط و در یک مقطعی زندگی می‌کردیم که در مجموع شرایط ما در ابعاد مختلف با نسل امروز متفاوت بود و حق این‌ست که این نسل حتماً باید از ما متفاوت باشد.
* به نظر شما وجه تمایز نسل‌ها کجاست؟
نسل امروز اگر متمایز و ممتازتر از نسل ما نباشد، نسل مرده است. به نوعی نسل انقلاب عاقل و متتبع و جستجوگر است. اهل استدلال و احتجاج علمى و عقلى است. مستحضرید که اعجاز انبیاء هم دو نوع بود؛ برخى معجزات از جنس اعجاز فعلی و برخى اعجاز قولی بود. اعجاز فعلى براى پوست‌کلفت‌ها و بخش سخت جوامع بود، کسانى که با مرده و زنده کردن مسیح به او ایمان مى‌آوردند. یا به حضرت موسى با ید بیضاء و عصایى که به اژدها تبدیل مى‌شد اظهار ایمان مى‌کردند. این یعنى اینکه در آن دوره مرده و زنده کردن یا مار شدن عصا سند رسالت تلقى مى‌شد.
* یعنی نگرش و ایمان آنها متفاوت بوده؟
نمی‌خواهم به این نگاه و نگرش ایراد بگیرم اما این جنس از ایمان به پیامبران استحکام ویژه‌اى پیدا نمى‌کرد اما ایمان شخصیت‌هایى مانند سلمان به اعتبار آیات کریمه قرآن و شخصیت والاى رسول خدا (ص) بود. قرآنى که معجزه قولى بود و به همین علت هیچ‌گاه ایمان سلمان دچار تزلزل نشد.
* می‌شود آنها را با نسل اول انقلاب و نسلی که زمان حضرت امام(ره) ایجاد شد مقایسه کنیم؟
نسلی که انقلاب اسلامی امام(ره) به‌وجود آورد یک نسل نرم‌افزاری، قدرتمند، خلاق، مواج و توفنده بود. یکى از آثار اعجازى انقلاب اسلامی این است که شما با ۳۰ سال، ۳۵ سال یا ۴۰ سال تجربه در مقابل منطق و مسائل فنى و پیچیده این نسل قدرتمند کم مى‌آورید.
چراکم می‌آوریم؟ چون باهوش است. چون متتبع است. ما قبل از این دنبال این بودیم که کجا یک فرد نابینا شفا پیدا کرد؟ یا کجا چه اتفاقی افتاده؟ کجا چه مذهبی بود.
جوان امروز سوال می‌کند آیا دین برای حکومت نسخه دارد یا نه؟
این موارد نمایانگر عقل و خرد فاخر است. بسیارى از اندیشمندان عصر ما با این مسائلی که یک جوان ۱۳ساله می‌فهمد، درگیر نبودند. اگر بودند برای سوالات و ابهامات و گره‌هاى ذهنى جوانان امروز پاسخ تهیه می‌کردند.
نسل جدید تابع اعجاز قولی است. نمی‌شود هر چیزی را به هر قیمتی به آنها تحمیل کرد. این نسل اهل توجیه‌پذیری نیست. باید مسائل، حقایق، مشکلات و راه‌هاى برون‌رفت از مشکلات را به درستى بفهمد. نسل امروز و انشاالله نسل‌هاى آینده ایران تبیین را می‌پسندد. تبیین یعنی نشان دادن حقیقت به همان گونه‌ای که هست. توجیه یعنی نشان دادن چیزی که باب طبع ما است ولو اینکه منطبق با هیچ حقیقتی نباشد. توجیه یعنى خوب نشان دادن یک بد به هر قیمتی…
به نظرم هیچ‌وقت نه تنها تامین نظر نمی‌شود، بلکه شائبه و شبهات را زیاد هم می‌کند. تبیین امر مهمى است و حد و مرز معین و روشنى با توجیه دارد. از همان سال‌هاى آغازین انقلاب موضوع تشریح دستاوردهاى انقلاب مطرح بود که بالاخره این انقلاب اسلامى چه دستاوردهایى دارد؟
* پاسخ را کجا باید پیدا کنند؟
براى تشریح دستاوردهای انقلاب اسلامی در مناسبت‌هاى مختلف بخصوص دهه فجر مقامات کشور و وزراء و سایر سطوح در رسانه ملى و سایر وسایل ارتباط جمعی حاضر مى‌شدند و گزارش عملکرد دستگاه مطبوع خود را ارائه مى‌کردند و مى‌گفتند اینقدر جاده ساخته‌ایم، صنعت ایجاد کردیمیا به کجاها برق‌رسانى کردیم و امثال اینها را به عنوان دستاورد انقلاب مطرح مى‌کردند.
دستگاه‌ها بیشتر گزارش کار می‌دادند تا عملکرد و دستاورد نشان دهند
اینها دستاوردهای انقلاب نبود که ارائه می‌کردند، بلکه گزارش کار و تلاش دستگاه‌ها بود. هیچ‌وقت هم معلوم نشد قیمت تمام شده جاده‌ای چقدر بود یا باید چقدر مى‌بود؟ یا چه زمانى ساخته شد یا باید ساخته مى‌شد؟ نسل امروز با اندیشه خلاق محاسبه مى‌کند. نسل امروز مقایسه می‌کند. نسل امروز می‌بیند در بقیه کشورهاى دنیا که حتی انقلاب هم نکرده‌اند همین کارها را با کیفیت مناسب‌تر و قیمت کمتر به سرانجام مى‌رسانند. نسل امروز محاسبه می‌کند آیا خودرویی که در داخل ساخته شده ارزشمند، فاخر، به قیمت، به دردبخور و امن ساخته شده؟ یا نا ایمن و بدون هیچ ارزش فنى و قاتل آدم‌ها ساخته مى‌شود! اینها را نسل جدید می‌بیند که دچار احساس ناراستی و اعوجاج می‌شود.
مساله این است که این نسل عاقلانه به قضاوت نشسته و می‌خواهد خودش آینده را بسازد. باید باور کنیم جوان امروز به آینده کشور امیدوار است. جمعیتى که مایوس باشد و امید نداشته باشد سوال و طرح مساله نمی‌کند. اوقات تلخی و گلایه نمی‌کند. گلایه برای جایی است که امید وجود دارد. ما باید این ظرفیت‌ها را بشناسیم. آیا اینهایى که گفته شد دستاورد انقلاب است؟ نخیر اینها ارائه بیلان عملکرد مسئولان کشور است. هیچ‌وقت هم نقد درستی نمی‌شود که اینها دستاورد انقلاب نیست. دستاورد انقلاب آن چیزی است که مردم در جریان انقلاب اسلامى مطالبه می‌کردند. یعنی استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی…
* یکی از پرسش‌های مهم جوان امروز هم همین است که آیا انقلاب به ملت ایران استقلال داده؟
یک پسربچه یا دختر بچه در ایران دیده‌اید نسبت به استقلال ایران تردید داشته باشد؟ تا به حال کسى پرسیده چرا به فلان‌جا وابسته‌اید؟ اگه شبهه کوچکى هم به وجود آمده، نسل ما برای آنها به وجود آورده است.
قدرت فهم نسل امروز عمیق‌تر از نسل ما شده‌است. شما باید باور کنید این نسل فاخر آینده ما هستند. اگر باورش کردید منطبق با آن نسل باید برایش تولید کنید یا کمک کنید خودش تولید کند اما می‌خواهیم مثل ما بشوند. می‌گوید انقلاب برای ما جمهوری اسلامی را به ارمغان آورده؟ انقلاب رژیم سلطنتی را منقرض کرده و یک نظامی پدید آورده به نام جمهوری اسلامی. از همان ماه‌های اول یا هفته‌های اول هم همه‌پرسی گذاشته و همه اختیارات کشور در اختیار مردم قرار گرفته است. همه چیز به معنای خاص کلمه در اختیار مردم قرار گرفت. قانون اساسی را چه کسی تدوین کرد؟ نمایندگان مردم. مجلس خبرگان را چه کسی انتخاب می‌کند؟ مردم.
* در اینکه انقلاب اسلامی اختیار کشور را به دست مردم داد، کسی ایراد دارد؟ ایرادی گرفته؟
اگر اشتباه یا ایرادى هم به وجود آمده در انتخاب‌هایى بوده که خود ما کرده‌ایم. یک وقتى با جدیت و قاطعیت گفتیم فلان چیز حق مسلم ماست اما کسى را انتخاب کردیم که معتقد بود حق مسلم ما نیست و آثار آن انتخاب را لاجرم دیدیم. ما عملکرد دستگاه‌ها را نمى‌توانیم به عنوان دستاورد انقلاب به خورد جوانان بدهیم. اگر می‌خواهید بیلان عملکرد کار انقلابى و انقلابیون را بدهید در صنایع نظامى، هوافضا، فناوری‌هاى نوین، دانش هسته‌اى، سلول‌هاى بنیادین و امثال اینها ورود کنید تا معلوم شود جایگاه ما کجاست…
* شما مورد خطاب این سوال‌ها قرار گرفته‌اید؟
بله. این قبیل سوال‌ها همیشه مطرح مى‌شود. این موج در کشور وجود دارد و من این موج را سازنده می‌دانم. من این قبیل سوالات و ابهامات را بیدینی نمی‌دانم. جوان شایسته ما نگاه می‌کند و وقتی می‌بیند موشک ماهواره‌بر قائم بالا می‌رود و از جو زمین عبور مى‌کند غرق در شعف می‌شود. خب این کارها را چه کسانى انجام داده‌اند؟ مگر به صورت پیمانکاری به جایی سپرده‌ایم؟ همین جوان‌های مملکت انجام می‌دهند. هیچ‌کس هم به این کارها اعتراض نمی‌کند.
جوانان بی‌دین نیستند، ما در ایجاد جذابیت ناموفق بوده‌ایم
برای اینکه نگاه جوان امروز عاقلانه است و باید به عقل‌شان احترام گذاشت اما همان جوان وقتی مى‌بیند در کشور با همه ادعاها نمى‌توانند قیمت دو کیلو ماست را در دو مغازه ثابت نگه دارند، خب اوقات‌شان تلخ مى‌شود و ایراد می‌گیرند. این از بیدینی جوان امروز است؟ خیر… ما می‌گوییم الا و بلا باید به مسجد بروند اما هیچ زمینه و جذابیتى را به وجود نمى‌آوریم. اینها مناسک دین است.
