هشتصدوهشتادوچهارمین شب از شب‌های مجله بخارا به همت علی دهباشی و با همکاری انجمن دوستی ایران و تاجیکستان به بزرگداشت فرزانه خجندی، شاعر پرآوازه تاجیکستان، اختصاص یافت. این جلسه با حضور محمدرضا شفیعی کدکنی، محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی دهباشی، نظام‌الدین زاهدی سفیر تاجیکستان، طالب کریم آذرخش، محسن فرح‌بر، علی‌اشرف مجتهد شبستری و جمعی از شاعران ایران و تاجیکستان در سالن خلیج فارس فرهنگسرای نیاوران برگزار شد. شب فرزانه خجندی با رونمایی از شماره هشت مجله سمرقند (ویژه‌نامه فرزانه خجندی) در ۷۲۰ صفحه که حاوی یادداشت‌ها و مقالات اندیشمندان و صاحبنظران کشورهای ایران، تاجیکستان، افغانستان، روسیه، قزاقستان، آلمان و انگلیس در خصوص زندگی و آثار فرزانه خجندی است، همراه بود.

در ابتدای این مراسم، علی دهباشی سالروز استقلال تاجیکستان را تبریک گفت. دهباشی گفت: امروز یک روز فراموش‌نشدنی است یکی به خاطر اینکه سالروز استقلال کشور تاجیکستان است و این را خدمت جناب سفیر و اعضای سفارت تاجیکستان و خودمان تبریک عرض می‌کنم. دیگر اینکه ما امروز خانم فرزانه خجندی و همسرشان، جناب آقای آذرخش، را در میان خودمان داریم و مورد دیگر انتشار ویژه‌نامه مجله سمرقند است که در هفتصد و بیست صفحه منتشر می‌شود و امشب رونمایی می‌شود.

دهباشی از محسن فرح‌بر به خاطر تلاش‌اش برای انتشار این شماره سمرقند تقدیر کرد. سپس مراسم با خوش آمدگویی نیما ظاهری، نویسنده و پژوهشگر جوان آغاز شد.

خانواده خجندی، کانون معرفت، علم، ادبیات و شعر

نظام‌الدین زاهدی در این نشست پس از تشکر از حضور استادان و کسانی که برای برگزاری این جلسه زحمت کشیدند، از استاد علی دهباشی سپاسگزاری ویژه کرد و گفت: ایشان فدایی ادب و فرهنگ ایران معاصر است که زندگی و توان خود را برای خدمت به فرهنگ کشورش نثار کرده است.

وی با تاکید بر اینکه علی دهباشی با چاپ مقالات تحقیقی، کتابنامه‌ها و چاپ کتاب‌های تازه منتشر شده تاجیکستان دوست این کشور محسوب می‌شود ادامه داد: ایشان ابتدا با چاپ مجله کلک، بعد بخارا و بعد سمرقند در معرفی کشور تاجیکستان زحمات بی‌دریغی کرده است. ایشان با اکثر مفاخر ادبی و فرهنگی تاجیکستان دوستی دارد و محبوبیت خاصی در این کشور داراست.

زاهدی افزود: محققان ادب‌پژوه تعریف‌های زیادی از فرزانه خجندی داشته‌اند. بانوی شهر تاجیکستان، فرزانه‌ای از خجند، دختر مولانا و فروغ تاجیکستان، نمونه‌ای از این القاب است که همه اشاره به شعر فرزانه و فضایل اخلاقی این شخصیت دارد.

سفیر تاجیکستان با تاکید بر اینکه ایشان در کشورهای فارسی زبان محبوبیت دارد و برگزاری این محافل گواه آن است، تصریح کرد: در مجله سمرقند که در این نشست رونمایی می‌شود، اکثر نکات مربوط به زندگی ایشان آورده شده است و من نیز به تعدادی از آنها اشاره می‌کنم. فرزانه خجندی از یک خاندان ریشه‌دار در خجند باستانی به دنیا آمده است که سیاستمداران معروف و اهالی فرهنگ در آن رشد کردند.

وی تاکید کرد: پدربزرگ فرزانه یکی از رهبران سیاسی و حزبی تاجیکستان دوران شوروی و از فداییان این کشور در تشکیل ترکیب اتحاد شوروی بود. ایشان برای شکل‌گیری جمهوری مستقل تاجیکستان خدمت کرد ولی متاسفانه با دسیسه‌های دشمنان فوت کرد اما پس از چند سال تبرئه شد و نام نیکش در میان قهرمانان تاجیکستان جای گرفت.

زاهدی با تاکید بر اینکه مادر فرزانه خجندی نیز از نخستین محققان ادبیات روسی در تاجیکستان بود گفت: مادر خانم فرزانه برای تحقیقاتش از کشور روسیه جوایز متعددی دریافت کرد. خواهر ایشان ادب‌پژوه است. خانم فرزانه همچنین فرزندان صالحی نیز دارد؛ شهنواز و شاهانه هر دو کارهای تحقیقاتی فراوانی کرده‌اند.

وی سپس تاکید کرد که خانواده فرزانه خجندی کانون معرفت، علم، ادبیات و شعر تاجیکستان معاصر و خجند باستانی هستند. سفیر تاجیکستان تاکید کرد: در چنین فضایی یک شاعر خوش‌نام زاده و پرورده شده است اما باید به این نکته توجه داشت که فقط محیط کافی نیست که یک شاعر به مراتب بالا برسد.

وی افزود: خداوند به ایشان نبوغ ذاتی داده که این هم کافی نیست و عوامل دیگری هم دارد. تبحر کامل ایشان در پایه‌های ادبی شعر و هنر گذشته ما و وقوف به آیین سنت‌های شعر گذشته از عواملی است که باعث می‌شود یک شاعر پایه‌های بلندی را طی کند.

وی سپس تشریح کرد که فرزانه خجندی شاگرد استاد فرزانه، لایق شیرعلی بوده است. زاهدی گفت: لایق شیرعلی بر نخستین مجموعه شعر ایشان بشارت داد که در شخصیت فرزانه شاعر میدان‌دار آینده شعر تاجیکستان ظهور کرده و امروز این به واقعیت رسیده است. همچنین اسم اصلی این شاعر عنایت بانو است و تخلص ایشان را این استاد فرزانه انتخاب کرده است.

سفیر تاجیکستان گفت: لایق شیرعلی فرزانه خجندی را پدروار دوست داشت و دیوان مولانا را به او هدیه داد. وقتی دیوان مولانا را به او می‌داد گفت «آیا تحمل حمل کردن آن را داری؟» این کتاب‌ها هم سنگین بودند و هم استاد به معنویات درون آنها اشاره داشت.

زاهدی تعریف کرد: فرزانه خجندی پاسخ داد که به معنای واقعی می‌توانم مولانا را با خود ببرم. درک مولانا عمر می‌خواهد. من در محاصره عالم مولانا ماندم و نمی‌خواهم از این محاصره بیرون بیایم. به راستی که می‌توان گفت ایشان در اشعارش از مولانا الهام گرفته است.

وی افزود: در عصرهای اول ادبیات‌شناسی وقتی طبقات‌نویسی رسم شد، هنگام ارزیابی شعر می‌گفتند شعر از کلام افصح است یا برعکس. اثر منثور فرزانه خجندی می‌گوید که نثرشان ادامه شعرشان است و شعر ایشان ادامه نثرشان. او آنقدر سخنور است که حتی سخنان ایشان را می‌توان ادامه شعر ایشان دانست یا برعکس.

سفیر تاجیکستان با تاکید بر اینکه آثار فرزانه و نامش امروز باعث افتخار مردم تاجیکستان است، ادامه داد: شعر فرزانه خجندی پر از زندگیست و طرفداران زیادی در خارج از کشور تاجیکستان هم دارد.

امثال علی دهباشی دروازه‌های بخارا و سمرقند را گشودند

طالب کریم آذرخش، شاعر مطرح تاجیکستان، پس از اینکه از سمت رودکی بر حاضران این نشست سلام فرستاد گفت: بخارای شریف برای تاجیک‌ها هدیه شده و همچون گهواره تمدن است. بارها درهای بخارا بسته شده و باز شده است.

وی افزود: سی‌سال پیش این منطقه سرحدبندی شد و ما نمی‌توانستیم به بخارا و سمرقند برویم. من زاده زرافشان هستم و نیمه‌ای از خویشانم در سمرقند یا در بخارا هستند اما نمی‌توانستیم حال هم را بدانیم.

آذرخش با تاکید بر اینکه حتی در مطب‌های تاجیک را هم در سمرقند و بخارا بستند، گفت: امثال علی دهباشی دروازه‌های بخارا و سمرقند را گشودند و امروز حتی محافل بخارا در ایران هم برگزار می‌شود.

وی سپس از زحمات امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان و شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان برای این موفقیت‌ها قدردانی کرد.

وی با تاکید بر اینکه رودخانه‌ای را که صدسال است از دیار رودکی به سمرقند و بخارا جاری می‌شود نمی‌توان بست، تاکید کرد: راه فرهنگ، زبان فارسی، زبان دری و زبان تاجیکی را هم مثل همان رودخانه نمی‌توان بست.

این شاعر در ادامه غزلی را به علی دهباشی تقدیم کرد و در پایان درباره فرزانه خجندی گفت: برای فرزانه چه بگویم؟ من برای شعر فرزانه و برای خودش حرف‌هایی در شعرها و نگفته‌هایم گفته‌ام که فقط فرزانه می‌داند و خدا می‌داند و خدا می‌داند.

می‌خواستیم خواننده ایرانی را با بهشت فرزانه خجندی آشنا کنیم

محسن فرح‌بر از دیگر سخنرانان این مراسم بود. وی در خصوص ویژه‌نامه سمرقند برای فرزانه خجندی گفت: ایده این کار زمستان پارسال در ذهن من روشن شد؛ وقتی خانم فرزانه برای مداوا به ایران آمد و با کمک خواهر، فرزندان و دوستان ایشان یادداشت‌ها، مقاله‌ها، دلنامه‌ها و شعرهایی را به زبان فارسی ترجمه و چاپ کردیم.

وی افزود: در این ویژه‌نامه از عبدالرحیم حاجی بایف، جد بزرگوار ایشان شروع کردیم. همچنین یادداشت‌هایی از خواهر و دلنوشته‌های دخترانش نیز به چاپ رسیده است.

فرح‌بر همچنین گفت که از شخصیت‌های معروف و شعرای ازبکستان و تاجیکستان در این ویژه‌نامه آثاری آورده شده است. وی تصریح کرد: می‌خواستیم خواننده ایرانی را با بهشت فرزانه خجندی بیشتر آشنا کنیم. همه فارسی‌زبانان به ایشان علاقه دارند.

محسن فرح‌بر در پایان تاکید کرد که شماره بعدی سمرقند به صدرالدین عینی و بزرگان ادبی تاجیکستان و ازبکستان خواهد پرداخت.

عشق میان مردم ایران و تاجیکستان متقابل است

فرزانه خجندی در این نشست گفت: این محفل همزمان با سالگرد استقلال تاجیکستان است و باعث شادی است که ایرانی‌ها تاجیکستان را دوست دارند و علاقه آنها به طبیعت، مردم شریف و شهرهای تاجیکستان مشهود است.

وی با تاکید بر اینکه این عشق متقابل است، تصریح کرد: چند ماه پیش که در ایران جنگ شد، خونین‌دل بودیم و گویی که در دلمان خارهایی از درد ایران داشتیم و شب و روز دعا می‌کردیم که خداوند ایران ما را نجات دهد و امروز ایران مظهر صلح و رفاه است و ما و شما می‌توانیم حرف محبت ردوبدل کنیم.

خجندی گفت: شما امشب بزرگ‌ترین و نادرترین هدیه را به ما دادید و آن هم وقت است. از وقت گرانبهاتر چیست که به هم تقدیم کنیم؟ انسان‌هایی که یک عمر خود را به دیگران بخشیدند، بزرگ‌ترین دارایی خود را تقدیم کردند. هیچ چیزی در عالم برابر با وقت نیست.

این شاعر تاجیکستانی ضمن تشکر از کسانی که در این مراسم سخنرانی کردند، افزود: ممنونم که این افراد یک نفر را اینگونه خاص می‌بینند. این افراد آینه‌ای هستند که ایران و تاجیکستان را برای اهل جهان دوست‌داشتنی می‌کنند.

خجندی تاکید کرد: در روزهای جنگ، به محسن فرح‌بر زنگ می‌زدم و می‌گفت که از تهران نمی‌روم و برای سمرقند و بخارا سر کار هستم. فرهح‌بر می‌گفت که آثار استاد لایق را می‌خوانم و اگر جان دهم برای خواندن آثار استاد لایق جان می‌دهم. محسن فرح‌بر در جنگ هم به یاد شعر و محبت بود.

وی با تاکید بر اینکه نقش علی دهباشی در فرهنگ از تصور و پندارهای ما بیشتر است، گفت: علی دهباشی یک‌نفره به اندازه یک وزارتخانه عریض و طویل فعالیت می‌کند و گستره کارهایش به بخارا، سمرقند، زرافشان، هند، هرات، قندهار، شیراز، اصفهان، تبریز و … می‌رسد. او سفره بزرگ فرهنگ عرفان و ادب فارسی را گسترده است.

فرزانه خجندی با تاکید بر اینکه استاد دهباشی با ظرفیت گسترده خود تمام فارسی‌زبانان عالم و تمام کسانی را که پرچمدار زبان فارسی هستند دور یک سفره جمع کرده است، ادامه داد: ما هم برایش یک هدیه سفره آورده‌ایم که کار هنرمند تاجیکی خورشیده صادق است و هزار وصله دارد.

فرزانه خجندی پس از آنکه هدیه علی دهباشی را تقدیم کرد، شعری قرائت کرد.

شعر فرزانه خجندی شنونده را مسحور می‌کند

علی اشرف مجتهد شبستری در این نشست گفت: شعر فرزانه خجندی شنونده را مسحور می‌کند. او صلح درون دارد. قاطعانه می‌گویم که از کلام و اشعارش پیداست همواره متوجه حضرت حق است و سخنش صدق و صفا می‌گیرد و از عمق جان می‌جوشد. دلش چون آینه صیقل خورده‌ای‌ست که انوار الهی در آن تابیده است و به صورت کلمات در آن ظاهر می‌شود.

وی سپس درباره محتویات ویژه‌نامه چاپ شده هم گفت که دختر فرزانه خجندی درباره اشعار مادرش به خوبی توضیح می‌دهد و تاکید کرد که خود شاهانه هم ادیب و شاعر است.

او سپس شعری را که فرزانه خجندی برای فرزند از دست داده‌اش سروده بود قرائت کرد و تاکید کرد که او در این اشعار نگاه عارفانه دارد. شبستری با تاکید بر اینکه هیچ شاعر تاجیکی به طور رسمی امکان پیدا نکرد که در ایران صاحب دیوان شود، افزود: به جز لاهوتی که در ایران کار چاپ کرد، بقیه شاعران تاجیکستان در خارج از این کشور موفق به انتشار آثارشان شدند اما دیوان فرزانه خجندی اولین کاری است که در ایران چاپ شده است.

وی سپس به تشریح برخی از مواردی که در شعرهای فرزانه خجندی به چشم می‌خورند پرداخت و گفت: زن، یکی از مسائل شعرهای فرزانه خجندی است. مثلاً می‌گوید «خوش آن روزی که زن بی‌پرده بیم شعر گوید میان رنج دنیا».

عشق و رنج عاشقانه، عشق عرفانی، طبیعت و رنگ‌ها و عرفان و معنویت، دیگر مواردی بود که از دیدگاه ایشان در اشعار فرزانه خجندی به چشم می‌خورد. وی تاکید کرد: فرزانه خجندی با اینکه معاصر است اما از شاعران قدیمی‌تر الگو گرفته است.

شبستری همچنین گفت که استفاده از تصاویر خون و اشک برای رنج از ویژگی‌های شعر ایشان است و در این خصوص نمونه‌ای قرائت کرد. وی سپس اشعار دیگری از فرزانه خجندی خواند و نکات مربوط به آنها را تبیین کرد.

ایبنا