نمایش «بی‌پدر» به نویسندگی و کارگردانی محمد مساوات از ۱۴ بهمن تا ۱۲ اسفند در مجموعه تئاتر لبخند روی صحنه رفته است. این نمایش از ابعاد مختلفی قابل بررسی و تحلیل است و ویژگی‌هایی فراتر از جریان کنونی تئاتر را با خود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
آشنایی زدایی از داستان «شنگول و منگول»
مساوات با بهره‌گیری از داستان کهن «شنگول و منگول» رویکرد تازه‌ای برای مخاطب ایجاد می‌کند که این رویکرد بر مبنای تغییر و شاکله زدایی از درونمایه این قصه در ذهن مخاطب است. گویی که وارونه این روایت مطرح می‌شود و این‌بار گرگ در میان شنگول و منگول از ابتدا حضور دارد، اما این گرگ خصلت مرموز بودن خود را همچنان داراست و حتی تا انتها مشخص نمی‌شود که به راستی در این خانواده، گرگ چه کسی است؟
روایت ضد پیرنگ و کاراکترهای بی‌پشتوانه
در بُعد روایی، «بی‌پدر» با روایتی ضد پیرنگ پیش می‌رود؛ به این معنا که هیچ علت و معلول مشخصی در رخدادهای نمایش به دست مخاطب نمی‌رسد. این نمایش یک اثر کمدی است که از روش ماکابر بهره می‌برد که پس از نشاندن خنده بر لب، خنده را بر لب مخاطب خشک می‌کند.
شخصیت پردازی مدرن در این اثر از نکات قابل توجه است؛ شخصیت‌های نمایش هیچ پشتوانه‌ای ندارند و حتی از عواطف مادرانه و پدرانه نیز بی‌بهره‌اند. این بی‌پشتوانگی از ویژگی‌های مهم کاراکترپردازی مدرن محسوب می‌شود.
طراحی میزانسن و درک موقعیت
محمد مساوات در پرداخت به قصه هوشمندانه عمل کرده و با شناخت صحیح از این نوع روایت، با طراحی اکت‌های متنوع و میزانسن‌های گیرا، مخاطب را تا پایان نمایش میخکوب نگه می‌دارد. مساوات در کارگردانی، علاوه بر میزانسن و اکت، ریتم را به خوبی به گروه بازیگران منتقل کرده است. بازیگران نمایش به‌خوبی موقعیت موجود را درک کرده‌اند و این حاصل جلسات تمرینی متعدد است که منجر به هماهنگی حداکثری در اجرا شده است.
فاصله‌گذاری و پیام روایی
یکی از نکات قابل توجه در اجرای این اثر، فاصله گرفتن محل اجرای بازیگران از جایگاه مخاطب است. این فاصله‌گذاری به نوعی مخاطب را از بروز احساسات سطحی بازمی‌دارد و او را به تفکر درباره موقعیت دراماتیک نمایش وا می‌دارد.
مساوات با بهره‌گیری از قصه کهن «شنگول و منگول»، پیامی در راستای زیست مضمحلانه انسان معاصر ارائه می‌دهد؛ انگار انسان امروزه با پرتگاه انحطاط و رسیدن به فاجعه دیگرخواری، فاصله چندانی ندارد.
بازی دشوار، نتیجه موفق
گروه بازیگران این نمایش بدون تردید در حال تجربه یکی از چالش‌برانگیزترین نقش‌های خود هستند. آنچه مساوات ترسیم کرده، انسان‌نما است و نه انسان، که این موضوع کار بازیگران را پیچیده‌تر کرده است. بااین‌حال، نتیجه به‌دست‌آمده نشان از موفقیت در اجرای این مفهوم دارد.
طراحی صحنه و نورپردازی مینیمال
طراحی صحنه و نور این نمایش جذاب و مینیمال است. این ویژگی باعث شده است که علاوه بر روایت، نورپردازی و طراحی صحنه هم به سهم خود در جذب مخاطب موفق عمل کنند.
در نهایت، نمایش «بی‌پدر» را می‌توان مشق خوبی برای دانشجویان و هنرجویان تئاتر دانست؛ نمایشی که آنها را از اصول و قواعد کلاسیک فاصله داده و با شیوه‌های نوین و نزدیک‌تر به زیست معاصر آشنا می‌کند.
