دوست‌قرین، کارگردان برجسته تئاتر گفت: جشنواره تئاتر کودک و نوجوان به سرمایه‌گذاری در بخش مدیریت خلاق، حضور گروه‌های مطرح خارجی و کارگاه‌های آموزشی نیاز دارد تا بین‌المللی شود، وگرنه این یک عنوان خالی است.
«تئاتر به‌عنوان یکی از هنرهای نمایشی، نقش مهمی در انتقال پیام‌های فرهنگی و اجتماعی دارد.» این شاید بدیهی‌ترین کارکرد هنر تئاتر و نمایش باشد که همه، از هنرمندان گرفته تا مردم عادی، به آن واقف‌اند. برگزاری رویدادهای هنری در سطح ملی و بین‌المللی در این قالب نیز قاعدتاً باید آثار عمیق و مهمی در جامعه و البته ارتقای کیفی هنر داشته باشد، اما این امر هرگز به خودی خود امکان‌پذیر نخواهد بود و صرف میزبانی یا حضور در یک رویداد ملی و بین‌المللی، این مهم را محقق نمی‌کند؛ بنابراین ناگفته پیدا است که یک رویداد هنری در هر سطحی که برگزار می‌شود، «الزاماتی» دارد و متولیان برگزاری باید بتوانند در چارچوب‌های استاندارد، نیازهای آن را تأمین و خط و مشی اهالی هنر و مردم را تعیین کنند. یعنی صرف برگزاری یک رویداد نمی‌تواند اثرگذار بوده و کارنامه درخشانی در این بخش رقم بزند.
بنا بر آنچه در این سطور آمد، نگاه ما به میزبانی همدان در «جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان» است که آیا این میزبانی توانسته آنچه انتظار می‌رود را محقق کند؟ در خبرها آمده بود براساس آمار اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی همدان، این جشنواره سالانه بیش از 250 گروه داخلی و خارجی را جذب می‌کند! اما بررسی‌های میدانی و مشاهدات از جشنواره، این موضوع را نشان نداده و تأیید نمی‌کند؛ بنابراین بر آن شدیم با یکی از افراد مطرح در حوزه تئاتر، در این‌باره گفت‌وگو کنیم.
بهرام دوست‌قرین درخصوص نقش رویدادهای هنری در ارتقای فرهنگ جامعه و هنر صحبت کرد و نگاهی به میزبانی همدان در برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان انداخت.
دوست‌قرین معتقد است: «غلبه فرم بر محتوا، نداشتن ارتباطات گسترده با اهالی مطرح هنر در جهان و فقدان آموزش و برنامه‌ریزی» ازجمله مشکلاتی است که در تئاتر کودک و نوجوان و البته تئاتر بزرگ‌سال همدان، مشهود بوده و اگر فکری برای حل آن‌ها نشود، نمی‌توان امیدوار بود که عنوان بین‌المللی در تئاتر را حفظ کرده و شکوفایی این هنر در آینده را ببینیم.
این کارگردان، عروسک‌گردان، برنامه‌ریز و مشاور تئاتر و تلویزیون با اشاره به نقش جشنواره‌ها در ارتقای هنر، عنوان کرد: قدر مسلم این است که جشنواره‌های فرهنگی در همه‌جای دنیا به رشد و تعالی هنرِ مرتبط با آن رویداد و جشنواره، کمک می‌کنند؛ این مسئله عمومی بوده و غیر قابل کتمان است.
وی سپس خاطرنشان کرد: البته صرف برگزاری جشنواره‌ها این تعالی و رشد را رقم نمی‌زند و نیازمند مدیریت هدفمند و خلاقیت است که متأسفانه ما دست‌ِ کم در جشنواره‌های داخلی خودمان، به‌ندرت آن را می‌بینیم. چیزی که ما می‌بینیم این است که اثرگذاری‌ها با آمارهایی که مسئولان دراین‌باره ارائه می‌دهند، تطابق ندارند.
درآمدزایی حاصل از حضور توریست‌ها در استان چقدر بود؟
دوست‌قرین با این بیان که تأثیر جشنواره‌ها فقط روی فرهنگ و هنر نبوده و به ارتقای شهر نیز کمک می‌کنند، تصریح کرد: برای مثال جشنواره تئاتر کودک و نوجوان در همدان ظرفیت این را داشت که از شهرهای مختلف ایران و جهان، گردشگر و توریست جذب کند تا ضمن استفاده از این فرصت هنری، برای مردم و هنرمندان در همه رشته‌های هنری نیز درآمدزایی شود.
مدیرانی که رفع تکلیف می‌کنند!
این کارگردان تئاتر افزود: شواهد نشان می‌دهد گویا جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان، صرفاً تکلیفی بر دوش مدیران است؛ یعنی جشنواره را برگزار می‌کنند تا باری که روی دوش آن‌ها است، برداشته شود و دیدگاه متولیان امر این نیست که جشنواره به یک رویداد هنری واقعی تبدیل شود تا ضمن جذب آورده مالی، به رشد و تعالی هنر تئاتر و اهل این هنر کمک کند.
سیاست‌های غلط به ضعف تئاتر و تولیدات این هنر دامن زده
وی با این بیان که حضور گروه‌های مختلف تئاتر در همدان نه‌تنها تئاتر کودک و نوجوان ما را ارتقا نداده بلکه وضعیت هنر و هنرمندان را بدتر هم کرده است، اظهار کرد: اوایل که این جشنواره بین‌المللی نبود، گروه‌ها بسیار قدرتمند‌تر بودند، اما سیاست‌های غلط به ضعف تئاتر و تولیدات این هنر دامن زد.
این برنامه‌ریز و مشاور تئاتر و تلویزیون ادامه داد: تئاتر بزرگ‌سال نیز در شهر همدان مثل قبل شکوفا نیست، درحالی که ما زمانی در بخش تئاتر بزرگ‌سال در جشنواره‌های بزرگ، مدعی بودیم. البته روی سخن من شهر همدان است، چراکه برخی از شهرستان‌ها وضعیت بهتری دارند، اما همدان حرفی برای گفتن ندارد و در جشنواره‌های به‌نام مطرح نیستیم.
دوست‌قرین تأکید کرد: البته گروه‌های همدانی در جشنواره‌های بسیاری شرکت می‌کنند، اما باید به این مسئله توجه کرد که در طول سال ده‌ها جشنواره برگزار می‌شود که از این تعداد فقط سه چهار مورد صاحب‌نام هستند و می‌توانند رزومه‌ای برای شهر و هنرمندان ما باشند؛ بنابراین با توجه به وضعیتی که مشاهده می‌کنیم، باید گفت متأسفانه همدان اکنون چه در تئاتر کودک و نوجوان و چه بزرگ‌سال، ضعیف است و این‌قدر اُفت کرده که نه در فجر شکوفا می‌شویم و نه در جشنواره کودک و نوجوان شاخص هستیم.
وی ادامه داد: این اتفاقات به‌دلیل آن رخ داده‌اند که بچه‌های تئاتر همدان را تشویق نکردند تا آموزش ببینند و آن‌ها را با امتیازاتی که اکنون تبدیل به ضد امتیاز شده، بدعادت کرده‌اند! اینکه با اجبار همدان در همه بخش‌ها یک کار داشته باشد، چه توجیهی دارد؟ خب هنرمند وقتی می‌بیند قرار نیست رقابت کند، رشد هم نمی‌کند؛ البته این قوانین و قواعد عجیب، از سال‌های قبل درنظر گرفته شده و بچه‌های ما را تنبل بار آورده است. این مهم منجر به آن شده است که برای بچه‌های تئاتر زیاد مهم نباشد جهت حضور در جشنواره کودک تلاش کنند.
این هنرمند همدانی بیان کرد: مسئله دیگر این است که چون مردم همدان بسیار تئاتردوست هستند، به‌ویژه در بخش کودک و نوجوان، برخی از افراد تئاترهای کودک را بدون اینکه آموزش ببینند و صرفاً با رویکرد تجاری، تولید می‌کنند که در آن‌ها به داشتن آهنگ شاد، بسنده می‌شود! به‌واقع نه متن هدایت شده‌ای دارند، نه کارگردانی برجسته‌ای و نه بازی خوبی. این کارها از محبت و علاقه همدانی‌ها به تئاتر کودک و نوجوان بهره سوء گرفته‌اند.
تئاتر که فقط پوشیدن لباس رنگی و داشتن آهنگ شاد نیست!
دوست‌قرین متذکر شد: تئاتر که فقط پوشیدن لباس رنگی و داشتن آهنگ شاد نیست! به نظر بنده صلاح این است که اگر می‌خواهند در همدان تئاتر کودک و نوجوان پیشرفت کند، باید کمی سخت‌گیری کنند تا متن‌های کودک و کارهایی که روی صحنه می‌رود، با قاعده‌تر باشد.
حتی یک کلاس هم در این بخش وجود ندارد!
وی با تأکید بر لزوم وجود نظارت در این بخش، یادآور شد: ما در همدان آموزشگاه‌های خوبی داریم، اما من ندیده و نشنیده‌ام در زمینه آموزش تئاتر کودک و نوجوان به بزرگ‌سالان یا کارگردانان، فعالیت داشته باشند و یا کارگاه‌هایی برای آموزش به کسانی که تئاتر کار می‌کنند، وجود داشته باشند تا علاقه‌مندان با آموزش دیدن وارد این حوزه شوند. شما به‌عنوان خبرنگار با یک آموزشگاه تماس بگیرید و بگویید می‌خواهید کارگردانی تخصصی یا بازیگری کار کودک و نوجوان و مواردی از این قبیل یاد بگیرم، آیا کلاسی دارید؟ حتی یک کلاس هم در این بخش وجود ندارد!
کلاس‌ها با روش 30 سال پیش برگزار می‌شوند
این مشاور و برنامه‌ریز تئاتر و تلویزیون ادامه داد: متأسفانه در بخش تئاتر بزرگ‌سال نیز آموزش بازیگری با احترام به همه اساتید، به‌روز نیست؛ یعنی کلاس‌ها با متد و اصول 30 سال پیش برگزار می‌شود و از افراد برجسته که با هنر روز آشنایی دارند، بهره‌ای گرفته نمی‌شود؛ بنابراین چون این سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد که بخواهند از استعدادهای برجسته خود استان یا شهرها و کشورهای دیگر استفاده کنند و آموزش به این معنا وجود ندارد، برگزاری جشنواره فقط رفع تکلیف است.
دوست‌قرین اضافه کرد: همدان نیاز به برنامه‌ریزی دارد تا کارگردانان علاقه‌مند آموزش تئاتر ببینند و این آموزش‌ها به کارگردانی آن‌ها تزریق شود؛ بازیگری تئاتر، موسیقی تئاتر، کارگردانی تئاتر و غیره، نیاز به سرمایه‌گذاری اصولی دارد تا بتوان از آن در سال‌های بعد استفاده کرد. مسئولان عجله نداشته باشند که همدانی‌ها حتماً در جشنواره حضور داشته باشند! اشکالی ندارد اگر سپری کردن آموزش، چند سال طول بکشد. امیدوارم مسئولان امر تا دیر نشده، اجازه بدهند بچه‌ها رقابت کنند و در رقابت انتخاب شوند که در این صورت شاخص بوده و برای همدان نتیجه خواهند داشت؛ در غیر این صورت کار با انجام ندادنش تفاوتی ندارد.
افتتاحیه‌ها تبدیل به جُنگ شادی شده‌اند
وی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه جشنواره‌ای موفق است که کل شهر را درگیر خود کند و همه‌جا اسم و اثری از آن باشد، توضیح داد: شما در سرتاسر دنیا شهرهای مختلفی که در آن‌ها جشنواره‌های فیلم و تئاتر برگزار می‌شود را ببینید، آنجا شهرها درگیر می‌شوند، اما در همدان این اتفاق نمی‌افتد؛ برای مثال در دنیا رویدادهایی وجود دارند که از 6 ماه قبل برای شرکت در افتتاحیه ثبت‌نام و رزرو بلیت انجام می‌شود، یعنی آن‌قدر باشکوه است که مردم این کار را می‌کنند، اما این کار در همدان اصلاً معنی ندارد، افتتاحیه‌ها تبدیل به جُنگ شادی شده‌اند! بادکنک زدن به درب و دیوار و بالا و پایین پریدن کل برنامه‌ای است که برای افتتاحیه درنظر گرفته می‌شود و ازقضا برایش هزینه می‌کنند! آن‌وقت در رسانه ملی، در شبکه‌های اجتماعی و در شبکه‌های خارجی، اثری از جشنواره همدان نبود. آنچه هم دیدیم، در حد یک خبر بود و نه رویداد بین‌المللی!
کجای دنیا افتتاحیه‌ها با سخنرانی‌‌های پی‌درپی همراه است؟
این کارگردان تئاتر با ابراز انتقاد از اینکه جشنواره ما نه یک افتتاحیه خوب داشت و نه یک اختتامیه باشکوه که اگر داشت همه دنیا آن را می‌دیدند و اسم همدان می‌درخشید، اعلام کرد: ما اگر برخی از جشنواره‌ها را به‌صورت زنده نبینیم، به دنبال فیلمش هستیم که ببینیم، آن‌قدر که برایمان مهیج است؛ اما در همدان یک جشنواره به اسم بین‌المللی برگزار می‌شود که نتیجه گویای اثرگذاری کار است! واقعاً سوال این است سخنرانی چه جذابیتی دارد؟ در کجای دنیا افتتاحیه‌ها با سخنرانی‌‌های پی‌درپی همراه هستند، مگر برنامه انتخاباتی است؟
حیف از هزینه‌ای که برای این تئاترهای ضعیف می‌شود
دوست‌قرین سپس این را هم توضیح داد که: جشنواره بین‌المللی برگزار می‌شود، بین‌المللی به چه معنا؟ اینکه چند گروه از چهار کشور همسایه که اصلاً تئاتر مطرح ندارند به همدان بیایند، رویداد بین‌المللی می‌شود؟! واقعاً حیف از هزینه‌ای که برای این تئاترهای ضعیف می‌شود و هیچ آورده‌ای برای ما ندارند. تئاتر دانش‌آموزی از این تئاترها برجسته‌تر است! صرف عنوان بین‌المللی که کار را بین‌المللی نمی‌کند، باید به متولیان امر گفت اگر امکان این را ندارید که کشورهای مطرح در این رویداد شرکت کنند، مگر مجبور هستید آن را به هر قیمتی برگزار کنید؟ پای کاری می‌ایستید که در حد یک جشن بزرگ است و نه جشنواره بین‌المللی! اگر سطح کیفی این است، چه دلیلی دارد برگزارش کنید؟ هزینه را صرف آموزش کرده و یک جشنواره ملی برگزار کنید، به‌مراتب آثار و نتایجش درخشان‌تر خواهد شد.
جشنواره یک دبیر قوی می‌خواهد
وی با این بیان که دبیری جشنواره باید برعهده افراد باتجربه و باسابقه که در ارتباط گرفتن با کشورهای دنیا و هنرمندان مطرح آنجا موفق و شناخته‌شده‌اند باشد تا توان رایزنی در این بخش بیشتر شود، اضافه کرد: زمانی افراد و گروه‌هایی از کشورهای صاحب‌نام در تئاتر از ایتالیا، اسپانیا و سایر کشورهای مطرح در جشنواره حاضر می‌شدند، اما اکنون کشورهایی که تئاتری به شکل تخصصی ندارند، می‌آیند و فقط هزینه روی دست ما می‌ماند. همدان نیاز دارد کارگاه بین‌المللی عروسک‌سازی، موسیقی نمایش و غیره برگزار کند، دکوراتیو‌های خوش‌نام آلمانی و ایتالیایی در این شهر حاضر شوند، گروه‌های همدانی به کشورهای دیگر بروند و کسب تجربه کنند و کارهای بزرگ رقم بخورد تا پیشرفت کند؛ همان‌طور که در زمان دبیری آقای شهرام کرمی این اتفاقات می‌افتاد.
ما حتی نتوانستیم یک شبکه را راضی کنیم که این جشنواره را پوشش دهد
این هنرمند مطرح کشور با ابراز ناخرسندی از وضعیت موجود، یادآوری کرد: وقتی می‌توان گفت جشنواره تئاتر کودک و نوجوان رویداد بین‌المللی است که شبکه‌های خارجی و پلتفرم‌های اجتماعی از این رویداد پخش زنده بروند؛ درحالی که ما حتی آن‌قدر رابطه نداریم که یک شبکه را راضی کنیم این جشنواره را پوشش دهد، تا وقتی درب بر این پاشنه بچرخد، وضعیت همین خواهد بود.
دوست‌قرین در پایان سخنان خود با ابراز قدردانی از تلاش‌های صورت‌گرفته، بیان کرد: دبیرخانه و تهران هم البته در شکل‌گیری این وضعیت مقصر هستند، آن‌ها نمی‌توانند در زمینه تئاتر کودک و نوجوان در بخش بین‌المللی و داخل کشور جذبی داشته باشند، پس به‌جای حل مسئله، شروع به اضافه کردن بخش‌های مختلف به جشنواره می‌کنند تا حفره‌ها را پُر کنند! امیدوارم تلاش دوستان در بهر‌ه‌گیری از افکار نو و افراد متخصص و دلسوز، بیشتر شده و شاهد میزبانی از یک جشنواره در قامت کهن‌استان همدان باشیم.
سپهر غرب
