در این گزارش قصد داریم به سراغ کتاب‌های داستانی در رده سنی نوجوان برویم که هم ژانر تاریخی دارند و هم تألیفی هستند. از چنین کتاب‌هایی با این ویژگی‌ها کمتر شنیده و کمتر محتوایی در شبکه‌های اجتماعی درباره‌شان دیده‌ایم. امروزه در کشورمان بیشتر از هر زمانی به وجود این نوع کتاب‌ها برای این رده سنی نیاز داریم و ضرورت تولیدش احساس می‌شود. اکنون زمان آن رسیده است که با تأمل بیشتری به سراغ‌شان برویم و خواندن‌شان را امتحان کنیم.
همان‌طور که می‌دانید ژانر، نوعی دسته‌بندی ادبی است که ساختار کلی اثر را مشخص می‌کند و به دو دسته کلی داستانی و غیرداستانی تقسیم می‌شود که یکی از محبوب‌ترین‌های دسته داستانی بین کتاب‌دوستان، ژانر تاریخی است.
در مجموعه‌های داستانی یا رمان‌های تاریخی، نویسنده تلاش می‌کند در بطن داستان، گذشته و شرایط آن دوران را بازگو کند. شخصیت‌ها، زمان و محل وقوع آن داستان همگی ریشه در واقعیت دارند؛ چون این سری از کتاب‌ها از داستان‌های واقعی زندگی افراد الهام می‌گیرند و درباره بازه زمانی مشخصی هستند. طبیعتا زمینه‌های سیاسی یا اجتماعی دوران خود را هم به همراه دارند و این یکی از مهم‌ترین نقاط قوت این ژانر محسوب می‌شود. همچنین رمان تاریخی همواره بسته به دغدغه نویسنده در پی آن است که عمق رویدادهای تاریخی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی را از زوایای مختلف، تازه و حتی نادیده بکاود.
محمود برآبادی، نویسنده و منتقد راجع‌به ضرورت و توصیه به خواندن تاریخ می‌گوید: «اگر ما از گذشته اطلاع داشته باشیم اشتباهات گذشتگان را تکرار نمی‌کنیم یا آن را به حداقل کاهش می‌دهیم. مطالعه کتاب‌های تاریخی نشان می‌دهد که ملت ایران نیز همانند سایر ملت‌ها گذشته‌ای پرفرازونشیب و افتخارات زیادی داشته است؛ اما همه تاریخ ما در اوج نیست، بلکه فرودهایی هم داشته‌ایم. کسانی که تاریخ خوانده باشند می‌دانند شاهان و سرداران ایرانی گاه به سرزمین‌های دیگر دست‌اندازی کرده‌اند. گاه شاهان و حکمرانان قساوت‌های غیرقابل باوری در مقابله با حرکت‌های مردمی از خود نشان داده‌اند و بیدادگری‌های فراموش‌نشدنی را از خود به‌یادگار گذاشته‌اند. درست به همین دلیل است که باید تاریخ را خواند و با فرازوفرودهای تاریخ آشنا شد؛ چرا که تاریخ گذشتگان، می‌تواند چراغ راه آیندگان باشد.».
همچنین منصوره مصطفی‌زاده، کارشناس سابق کتاب‌باز توضیح می‌دهد که «بهتر است مخاطبان نوجوان کتاب‌های تاریخی را با خواندن قصه‌هایی که در یک دوره تاریخی مشخص می‌گذرد مثل آثار کلاسیک، شروع کنند. با اشاره به این نکته که امروزه اطلاعات تاریخی ما از امام حسین(ع) بیشتر برمی‌گردد به مجموعه تلویزیونی «مختارنامه» یا درباره جنگ‌های جهانی اول و دوم از قصه‌ها و فیلم‌هایی که دیده‌ایم وام می‌گیریم، شاید کسی کتاب تاریخی قطوری را درباره این موضوعات نخوانده باشد؛ اما با این نوع محتوا اطلاعات تاریخی خوبی از آن زمان پیدا کرده است.».
وی از تجربه مفید هم‌خوانی با گروه نوجوانی می‌گوید که آثار تاریخی را با تحقیق درباره آن دوره می‌خواندند و در هر جلسه درباره اطلاعاتی که به دست آورده‌اند گفت‌وگو می‌کردند و آنها را به اشتراک می‌گذاشتند که خودِ این شیوه خوانش، نوعی جست‌وجوی فراگیر تاریخی بوده است. به این دلیل این روش را به دیگران هم توصیه کرده است؛ چون ظرافت کسب آگاهی تاریخی با داستان در این است که با درک احساس آدم‌ها در فرازوفرودهای برهه‌های خاصی از تاریخ، افراد قدرت این را پیدا می‌کنند که با بازسازی آن صحنه‌ها در ذهن‌شان، درک کنند چه چیزهایی در آن دوره از تاریخ به آدم‌ها می‌گذشت.
ژانر تاریخی به نوجوان کمک می‌کند با آشنایی و فهم مستدل‌تری از گذشته و تاریخ علاوه‌بر هویت‌سازی، یادآوری و تثبیت ریشه‌های خود به گذشته، حس تعلق و ثبات بیشتری داشته باشد. با دانستن تاریخ از این جهت که همواره در حال تکرار مکررات است حس التیام‌بخش جزئی از یک کل‌بودن را تجربه می‌کند و نوعی هم‌دردی عمیق از اینکه تاریخ به اشکال مختلف برای بسیاری از آدم‌ها در گوشه‌گوشه دنیا تکرار می‌شود و ما تنها ملت یا افرادی نیستیم که بحران‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و… را تجربه می‌کنیم و به نوعی با خواندن سرگذشت کشور خودمان و سرگذشت دیگر ملت‌ها شناخت بهتری به ما می‌دهد؛ از آنچه که الان کجای مسیر هستیم. تاریخ به نوعی توان زدودن ابهام از بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی عصر ما دارد؛ چون بارها و بارها به اشکال مختلف برای جوامع مختلف اتفاق افتاده است.
در ادامه چند داستان تاریخی را که نویسندگان ایرانی برای نوجوانان نوشته‌اند، معرفی می‌کنیم:
.jpg)
«پارسیان و من؛ رستاخیز فرا می‌رسد»
جلد سوم نخستین سه‌گانه آرمان آرین
در این جلد که داستانی مستقل از جلدهای دیگر دارد، به زندگی کوروش بزرگ، پادشاه باستانی ایران از فتح بابل تا مرگ او پرداخته می‌شود. راوی داستان، پسری ۱۵ساله و امروزی به نام بردیا است که در اثر حادثه‌ای به دوران باستان ایران سفر می‌کند و در جای پسر کوروش، بردیا قرار می‌گیرد. بردیا به کوروش در فتح بابل کمک می‌کند و از نزدیک در غم‌ها و شادی‌های پادشاه بزرگ همراه است.
«من و باباشاهم»
نوشته احسان ناظم بکایی
این کتاب ۱۸۰صفحه‌ای به روابط پدران و پسران سلسله‌های ایرانی در طول تاریخ نگاهی طنز دارد و از سوی انتشارات حوض نقره منتشر شده است. این کتاب شامل ۲۴ داستان کوتاه طنز است که به ترتیبِ سیر تاریخ ایران مرتب شده و در ابتدای هر بخش هم کاریکاتوری مرتبط با آن به تصویر کشیده شده است.
«دروازه مردگان»
نوشته حمیدرضا شاه‌آبادی
این رمان، سه‌گانه‌ای است که در ژانر تاریخی و با رگه‌هایی از وحشت ویژه نوجوانان نوشته شده است. در «دروازه مردگان» وقایع اصلی داستان‌‌ها، در دوره قاجار می‌گذرد و طی آنها جزئیاتی از تاریخ تهران قدیم و آدم‌های آن دوران برای نوجوانان روایت می‌شود. همچنین از دیگر ویژگی‌های این رمان، حضور میرزاحسن‌خان رشدیه به عنوان یکی از شخصیت‌های اصلی داستان است.
«آناهید، ملکه‌ی سایه‌ها»
نوشته جمال‌الدین اکرمی
این کتاب درباره زندگی شاپور اول ساسانی و عشق پنهان او به آناهید، دختر مهرک نوش زادان، دشمن دیرینه اردشیر ساسانی است. شاپور آناهید را به کاخ خود می‌آورد و اردشیر پس از رویارویی با هرمزد، فرزند شاپور و آناهید، به راز آنها پی می‌برد. پس از مرگ اردشیر، شاپور درگیر جنگ با سپاه روم است و آناهید درگیر دسیسه‌هایی کرتیر، موبد موبدان زرتشت. شایعه عشق شاپور و دختر فرمانروای هاترا، آناهید را آشفته می‌کند و برای دریافتن حقیقت به جاسوسان کاخ پناه می‌برد. شاپور دچار خشم و قهر آناهید می‌شود. آناهید همراه فرزندانش به زادگاه خود بازمی‌گردد و شاپور را تنها می‌گذارد. شاپور با به بردگی کشاندن والریانوس، امپراتور روم در ساختن شهر دزفول (دژپل) و ساختن سد شاپور، قدرت سیاسی خود را به نمایش می‌گذارد و فرمانروایان دیگر نکوهش‌اش می‌کنند.
این کتاب از سوی انتشارات محراب قلم منتشر شده و دارای نشان پنج لاک‌پشت پرنده و نامزد جایزه لاک‌پشت نقره‌ای است.
«هنگام لاک‌پشت‌ها»
نوشته عباس عبدی
داستان کتاب در سال‌های ۳۷-۱۳۳۶، در جزیره «هنگام» می‌گذرد و مسائل اجتماعی و محیط‌زیستی را در کنار هم روایت می‌کند.
عادل پسری نوجوان است که در جزیره هنگام زندگی می‌کند. پدر عادل مدتی پیش در دریا مرده است و حالا او با قایق (حوری) پدرش کار می‌کند تا کمک خرج خانواده‌اش باشد. داستان با ورود افرادی غریبه و عجیب به جزیره آغاز می‌شود که بعد معلوم می‌شود تعدادی از آنها مأمورهای حکومت و تبعیدی‌هایی هستند که به دستور حکومت قرار است بخشی از ایام تبعیدشان را در جزیره بگذرانند. عادل با تبعیدی‌ها دوست می‌شود و معاشرت با آنان او را با دنیای بیرون و مسائل مختلف مرتبط با جزیره بیشتر آشنا می‌کند.
«سووشون»
نوشته سیمین دانشور
این اثر ارزشمند رده سنی خاصی ندارد و نوجوانان نیز می‌توانند از مطالعه آن لذت و بهره ببرند. این داستان در اواخر جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد و درباره زری و یوسف زوج ایرانی و دغدغه‌مندی است که در شهر زیبای شیراز زندگی می‌کنند؛ همچنین روایتگر فضای اجتماعی آن سال‌هاست. داستان «سووشون» با زبانی ساده، روان و بدون پستی و بلندی آغاز می‌شود و نویسنده از هرگونه سخت‌نویسی پرهیز می‌کند تا مخاطبان مختلفی بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.
