فرهاد نظری، عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان همدان و محمد برخورداری، دانشجوی جامعه‌شناسی: کتاب «ایرانی‌ها آمدند» اثر امیرمحمد عباس‌نژاد است که به موضوع آزادسازی دو شهر نُبُل و الزَّهرا توسّط لشکر عملیاتی ۱۶ قدس گیلان می‌پردازد؛ از دو بخش تشکیل شده‌، در بخش اول، گزارش‌ها از دید مردم این دو شهر و در بخش دوم، از دیدگاه رزمندگانِ آزادسازی آن نوشته شده است. این کتاب در ۲۲۸ صفحه در انتشارات خط مقدم منتشر شد.

ضرورت نقد و بررسی کتاب «ایرانی ها آمدند» این است که: اولاً پرداختن به موضوع جبهۀ مقاومت از اهمّیّت بسزایی برخوردار بوده و ثانیاً کتبی که در موضوع جبهۀ مقاومت، به رشتۀ تحریر درآمده کمتر مورد نقد و بررسی واقع شده اند.

از اهداف این پژوهش، می توان به بررسی میزان دقت در پرداخت به مفاهیم اساسی کتاب و نتیجه گیری درست و منطقی و بسیاری دیگر از موضوعات مهم و محوری نیز، بیان ماهیّت دقیق رابطۀ زبان و روایت، روایت شناسی و نقد و بررسی کتاب «ایرانی آمدند» در دو بخش شکلی و محتوایی، براساس استراتژی داده بنیاد استراوس و کوربین، اشاره کرد.

روش نقد در این مقاله، تحلیلی- اسنادی است و به منظور توصیف و بررسی عمیق چارچوب موضوعی و تبیین نقشۀ مفهومی کتاب نسبت به مقوله های محوری «روایت های محاصره و آزادسازی نُبُل و الزَّهرا»، از روش پژوهش کیفی استراتژی داده بنیاد استراوس و کوربین استفاده شد. روش‌شناسی «تئوری داده بنیاد» یکی از روش هایی است که قابلیت بکارگیری در تحقیقات را داراست». در طی فرایند کدگذاری باز، متن مفاهیم اصلی مطرح شده با استفاده از کدگذاری، علامت‌گذاری و ایده‌های تکراری شناخته شد. مفاهیم شامل کلمه‌ها و عبارت‌هایی بود که نگرش نویسنده را راجع به کارکردهای «روایت محاصره و آزادسازی» منعکس می‌نمود. کدگذاری و بررسی مفاهیم تکرار شده تا رسیدن به اشباع- وقتی که هیچ موضوع جدیدی را نمی‌توان در داده‌های خام یافت – ادامه پیدا کرد. در مرحلۀ بعد، کدگذاری محوری این مفاهیم در قالب مقوله‌های کلّی، شرایط علِّی، راهبردهای زمینه‌ای و راهبردهای مداخله‌ای و پیامدها طبقه‌بندی شدند و به صورت نظری در قالب مُدلِ پارادایمی به هم مرتبط شدند. لازم به ذکر است نگارنده‌ها با توجّه به اهمّیّت کمِ جدول‌های کدگذاری در مقایسه با اهداف این مقاله، از ذکر آن‌ها صرف نظر و تنها به ارائۀ مدل پارادایمی آن بسنده کرده است.

موضوعات بررسی حوزۀ شکلیِ اثر: ارتباط طرح جلد با عنوان، مسائل نگارشی، فصل‌بندی و بخش‌بندی، شیوایی و روانی متن، صفحه‌آرایی و حروف‌نگاری.

موضوعات بررسی حوزۀ محتوایی: جامعیّت و انسجام مطالب و تناسب با پیش‌فرض‌های مورد قبول، میزان پرداخت درست به مقولۀ محوری کتاب، اعتبار منابع اصلی، روشمند بودن، روزآمدی و پویایی، توالی منطقی و علمی مطالب، می‌پردازد.

ایرادهای شکلی: طرح جلد در دید اوّل، بیانگر دقیق مضمون و محتوی کتاب نیست، فقدان بخش‌بندی و فصل‌بندی به فصول کوچک‌تر، فقدان جداول، نمودار مقایسه‌ای، فهرست‌های تفصیلی و اجمالی آیات قرآن و روایات و ادعیه، واژگان تخصّصی و فهرست مناطق جغرافیایی؛ نبود آدرس برخی از آیات و روایات در متن و نبود اعراب گذاری آیات قرآن و وجود برخی اشکالات تایپی و نگارشی.

ایرادهای محتوایی: عدم پرداخت مناسب به برخی مفاهیم اساسی متن، فقدان نظم منطقی در تبیین برخی مطالب، عدم پوشش مناسب عنوان کتاب، فقدان پیشگفتار و مقدّمۀ جامع و هدف‌دار؛ فقدان جمع‌بندی و نتیجه‌گیری. به طور کلی این کتاب، علی‌رغم همۀ مواردی که ذکر گردید؛ اثرِ ارزشمند، تازه، بدیع، روزآمد و پویا در حوزۀ جبهۀ مقاومت بوده و نتیجۀ تحقیقات میدانی با استفاده از انواع منابع معتبر، انسجام و یکپارچگی بین مطالب؛ جامعیّت و کنارهم بودن موضوع آزادسازی نُبُل و الزّهرا، روشمند بودن کتاب و دقّت، امانت و عدم سوگیری نویسنده در بیان آرای خود، روانی و رسایی اثر حاضر، از مزایای بسیار خوب کتاب محسوب می شود و نویسنده به خوبی و با شروع خوب، آن روایت را به تصویر کشیده است.

پیشنهادها:

• علی رغم زیبا بودن طرح روی جلد باید اذعان نمود؛ که در دید و وهلۀ اوّل، تمام آن توضیحات را به ذهن یک بیننده متبادر نمی کند و اگر تصویر زمینۀ کم رنگی از حضور داوطلبانۀ رزمندگان اسلام، ترسیم می شد؛ رابطه روی جلد با محتوای کتاب را بهتر نشان می‌داد.
• بخش‌بندی و فصل‌بندی اثر به‌طور کلّی بسیار کم است. از آنجا که فصول کتاب باید دارای توازن باشند. برای پیشگیری از سردرگمی خواننده می‌باید بخش‌ها و فصول کتاب به فصل‌های کوچک‌تر تبدیل شود.
• با چاپ تیراژ بالا و تبلیغات و اطّلاع‌رسانی مناسب، سهولت و توجّه مخاطبان بیشتری را برای مطالعۀ کتاب به ارمغان آورد.
• از فهرست‌های تفصیلی و اجمالی آیات قرآن، احادیث، اشعار، واژگان تخصّصی در کتاب استفاده شود.
• برای زیبایی و درک بهتر مطالب کتاب، آیات قرآنی در داخل گیومه، با اعراب کامل و همراه ترجمۀ آنان بیان شود.
• رفع ایرادهای تایپی و نگارشی در چاپ‌های بعدی.
• با وجود امتیازاتی که کتاب از نظر فنّی دارد ولی فاقد جداول، نمودار مقایسه‌ای که می‌تواند؛ بر جذّابیت کتاب بیفزایند و خواننده مطالب را بهتر درک کند.
• نگارش پیشگفتار و مقدّمۀ بهتر و جامع‌تر برای بیان اهداف، مضمون، تأثیرات مطالعۀ کتاب، اهمیت مطالعۀ کتاب، تصدیق و درستی مطالب گردآوری شده.
• استفاده از جمع‌بندی و نتیجه‌گیری مناسب در انتهای کتاب.
• تشریح برخی از نام‌ها، موقعیّت‌های جغرافیایی، اصطلاحات، عبارات تخصّصی و مشکل‌الفهم _در پاورقی کتاب_ که توضیحی برایشان ذکر نشده است.
• بیان نشانی برخی از آیات و روایت در متن. برخی مطالب مهم را می توانست برای توجّه و دقّت بیشترِ خواننده در کادر قرار داده شود که در این کتاب از کادر استفاده نشده است.
• با توجّه به اینکه نویسنده از روایان عرب زبان به کمک مترجم، مصاحبه استفاده کرده؛ بنابراین، در اینگونه موارد یک فضای تقریباً نامناسب، برای راوی ایجاد می‌شود که احساس واقعی روایتگری و نگاشتن آن را از او می‌گیرد؛ بنابراین در این بخش لازم است؛ دقّت بیشتری در روایت ها لحاظ شود.