یک محقق هنر سینما گفت: زنان همچنان در حاشیه دفاع مقدس قرار دارند و سینما این مسئله را به خوبی نشان داده است.
وبینار «زنان؛ آینه تمام‌نمای ایثار و فداکاری در هشت سال دفاع مقدس» عصر امروز ۳ مهرماه با حضور حکمت بروجردی، مدیر دانشنامه الکترونیکی زنان و سیمین بهبهانی دکترای علوم سیاسی و محقق هنر سینما در فضای اسکای‌روم برگزار شد.
حکمت بروجردی در این نشست درباره کتابشناسی زنان و دفاع مقدس گفت: از میان ۱۶ هزار و ۴۳۰ کتاب در حوزه جنگ ایران و عراق، ۳۰۵ کتاب و از میان ۲۶۳ پایان‌نامه ۱۳ پایان‌نامه مربوط به زنان است. همچنین از ۹۱ نشریه، پنج نشریه، از ۴۴ تاریخ شفاهی، دو تاریخ شفاهی و از ۷ هزار و ۲۸۹ منبع دیداری و شنیداری، ۲۰۰ منبع مربوط به زنان است. از کتاب‌های منتشر شده درباره زنان نیز می‌توان به بیش از ۲۰۰ کتاب خاطره‌نگاری، ۳۳ پژوهش، ۳۹ کتاب شعر، ۹۱ داستان و سه فیلم‌نامه اشاره کرد.
بروجردی در ادامه به معرفی کتاب‌ها و مقالاتی درباره زنان و دفاع مقدس پرداخت و گفت: از میان آثار تاریخ شفاهی ثبت شده در حوزه دفاع مقدس، دو اثر در حوزه زنان و از میان ۳۲۳ طرح ثبت شده، تعداد پنج طرح مربوط به زنان حاضر در جنگ است.
سیمین بهبهانی، دکترای علوم سیاسی و محقق هنر سینما در ادامه این نشست با اشاره به آثار سینمایی دفاع مقدس گفت: آثار سینمایی متن‌های اجتماعی هستند که می‌توان از طریق آن‌ها جامعه را تحلیل کرد. از سال‌های اولیه جنگ، آثار سینمایی مربوط به آن نیز شکل گرفت. در این راستا می‌توان دو ساب‌ژانر فیلم‌های عاشورایی و حماسی را تقسیم‌بندی کرد.
وی افزود: ساب‌ژانر عاشورایی نبرد بین خیر و شر است و قهرمانان با اسطوره‌ها همانندسازی می‌شود و رسالت آسمانی دارند. معمولاً ظاهر این قهرمانان خاکی بوده و نوحه‌هایشان نیز عاشورایی است و به همین دلیل به این دسته از فیلم‌ها ساب ژانر عاشورایی گفته می‌شود. اما ساب ژانر حماسی با اینکه فضای سمبلیک دارد، به واقعیت نزدیکتر است. همانطور که در فیلم «عقاب‌ها» دیده می‌شود، صحنه‌ها و رژه‌های نظامی منظم و پرچم در حال اهتزاز ایران را نشان می‌دهد که تحریک‌کننده هویت و احساسات ملی مخاطب است.
بهبهانی ادامه داد: متأسفانه نه در ژانر عاشورایی و نه در حماسی حضور زنان دیده نمی‌شود. یعنی در ژانر عاشورایی به طور کلی زنان نادیده گرفته شده و در ژانر حماسی نیز چندان برجسته نیست. در دوره بعد از جنگ، تغییرات زیادی در حوزه سینما می‌بینیم و زنان با بازگشت قهرمانان و آزادگان به وطن و ورود به زندگی، به عرصه سینمای دفاع مقدس وارد شدند. مثلاً قهرمان فیلم کیمیا یک پزشک زن است و به تدریج حضور زنان بیشتر می‌شود.
وی در ادامه به ورود سینماگران زن به عرصه دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: نرگس آبیار و رخشان بنی‌اعتماد از جمله کارگردان‌های زن هستند که با نگاهی متفاوت به جنگ نگریسته و پرداخته‌اند. یعنی نگاه زنانه‌ای که مملو از عشق است یا داستان‌هایی را به تصویر می‌کشد که زنان در جبهه جنگ حضور دارند، مانند «صبح بخیر فرمانده» انسیه شاه که زندگی را در خشن‌ترین صحنه‌ها نمایش می‌دهد.
بهبهانی تصریح کرد: بسیاری از فیلمسازان درباره پدیده جنگ نگاه متفاوتی دارند و یادآوری می‌کنند که زنانی که وارث عواقب جنگ هستند، چگونه به ادامه زندگی می‌پردازند و عواقب جنگ چطور دامن آن‌ها را می‌گیرد. مثلاً در «گیلانه» بنی‌اعتماد، یک زن با جانبازی زندگی می‌کند که نشان‌دهنده رنج‌های همسر جانباز است یا در «شیار ۱۴۳»، آبیار به مادران شهدا پرداخته است و این زنان بخشی از جنگ را به ارث می‌برند که رنج‌های زیادی را به همراه دارد.
وی در ادامه گفت: قدم بزرگی که سینمای دفاع مقدس برداشته است، به چالش کشیدن گفتمان حاکم بر فضای جنگ بود که زن‌ها را نادیده گرفته بود. اما این به این معنا نیست که مردان اعتراضی به دیده نشدن زنان نداشتند، بلکه افرادی مثل ملاقلی‌پور «میم مثل مادر» را در اعتراض به همین مسئله ساخته است؛ بنابراین زنان همچنان در حاشیه دفاع مقدس قرار دارند و سینما این مسئله را به خوبی نشان داده است.
کبری روشنفکر، فعال حوزه زنان، مدیر گروه رشته زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس که دبیری این نشست را برعهده داشت، گفت: علیا انصاری، نویسنده زن عراقی است که آثار داستانی متعددی نوشته است و یکی از این کتاب‌ها با عنوان «عینا ام موسی» است که به مقاومت اسلامی در برابر دشمن داخلی که موجودیت ناعادلانه عراقی است، پرداخته است.
ایکنا
