در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۲ مصادف با نهم آذرماه ۱۴۰۱ عنصر فرهنگی «هنر ساختن و نواختن عود» توسط دو کشور ایران و سوریه به یونسکو پیشنهاد شد و در فهرست جهانی میراث ناملموس به عنوان پرونده‌ای چند ملیتی به ثبت رسید.
منصوره رضوی، کارشناس ثبت میراث‌فرهنگی ناملموس خوزستان در یادداشتی نوشت: موسیقی جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر است که به عنصری فرهنگی و هنری در جامعه انسانی تبدیل یافته است. از دیدگاه انسان‌شناسی موسیقی اگرچه زیبا و گوش‌نواز است، هنری با کارکردهای گوناگون به شمار می‌رود. سرگرم‌کننده، ترکیب صداهای آوازی و ساز نشانه‌ای برای بیان احساسات، زبان مشترکی برای صلح، دوستی و انسجام اجتماعی است.
به عقیده استیون میتن، باستان‌شناس و نویسنده کتاب نئاندرتالهای آوازخوان: «موسیقی علاوه بر این‌که در جامعه منسجم است، تقریباً چسبنده نیز است. موسیقی منجر به پیوند می‌شود. پیوند بین مادر و کودک، پیوند بین گروه‌هایی که با هم کار می‌کنند یا برای هر هدف دیگری با هم هستند، به این معنی است که همه اعضای گروه با هم حرکت می‌کنند و در نتیجه بر نیروی کار خود می‌افزایند. حتی گفته می‌شود که این موسیقی بود که در ایجاد چنین پیوندی نه تنها خانواده، بلکه خود جامعه را ایجاد کرد. بنابراین ممکن است همه هدف موسیقی انسجام باشد؛ انسجام بین یک خانواده و خانواده بعدی و در نتیجه ایجاد کل سازمان جامعه.
نوای موسیقی، الهام گرفته از صدای طبیعت است. سازها، منشأ طبیعی داشته‌اند و در طول هزاره‌ها زنده ماندند. علف، نی، چوب درختان، استخوان، پوست حیوانات و پر پرندگان همه از ابتدایی‌ترین ابزار و مواد در ساخت سازهای اولیه در جوامع بومی بوده و امروزه آن‌ها را به سازهایی مبدل ساخته که در فرهنگ جهانی شناخته شده‌اند. مهارت ساخت ساز عود و نواختن آن یکی از هزاران ابزار موسیقایی دنیا است که در فرهنگ ایران از این گذشته تاریخی عبور کرده و اگرچه تغییراتی به همراه داشته اما تا امروز پویایی خود را به رخ می‌کشد.
مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که قدمت عود به چند هزار سال قبل، یعنی به تمدن سومر و شهر اور می‌رسد. نشانه‌هایی از عود را می‌‍توان در نقاشی‌های ادوار تاریخی مشاهده کرد. این ساز از سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد در بین‌النهرین و از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر مشابه داشته و شناخته شده بود. در قرن دهم میلادی به اروپا راه یافت و یکی از محبوب‌ترین سازهای اروپا در دوره رنسانس به شمار می‌رفت. پس از اسلام به دورترین نقاط جهان اسلام از چین تا اندلس راه یافت.
عود در خاورمیانه به ویژه در ایران محبوبیت بالایی دارد. امروزه این ساز در کشورهای غربی، شرق آفریقا و همچنین در شرق طرفداران خاص خود را دارد. خوارزمی در مفاتیح‌العلوم نام این ساز را «بربط» آورده و گفته که در اصل «برِبت» است به معنی سینه بت (مرغابی)، چرا که ظاهر آن شبیه به سینه و گردن مرغابی است؛ اگر چه برخی این دو را متفاوت و برخی تغییر یافته دانسته‌اند.
عود، سازی زهی مضرابی است. تعداد سیم‌ها در ادوار مختلف متفاوت بوده است. این ساز دارای دست‌های کوتاه و کاسه گلابی شکل است. در اندازه‌های گوناگون ساخته می‌شود که اندازه متداول و معمول همان عودهای ساخت ایران است. نمونه‌های ساخت کشورهای عربی دارای کاسه‌ای بزرگ و عودهای ترکیه کوچک و عودهای ایرانی متوسط است. دارای ده سیم یا پنج سیم جفتی است و البته در برخی مواقع استادان قالب‌شکنی کرده و دو یا یک سیم در قسمت پایین قبل از سیم دو به ساز اضافه می‌کنند. صدای این ساز بم‌ترین ساز میان سازهای زهی ایرانی است. در وصف صدای دلنواز عود و اهمیت این ساز در ادبیات شفاهی ایران و در اشعار شاعران کهن فارسی نیز به فراوانی یاد شده است.
عودنوازان بسیاری در ایران وجود دارند که صدای زیبای ساز خود را مدیون هنر ساخت سازندگانی هستند که با ذوق، سلیقه و مهارت سازی را می‌آفرینند. آقای مهران طالبی یکی از هنرمندان سازنده و نوازنده در خوزستان است که به این دانش شناخته شده است. او در کارگاهی واقع در آبادان به تولید ساز عود می‌پردازد و آثار خلق‌شده توسط خود را در سراسر ایران تا شهرهای تهران، کرج، شیراز، بوشهر و خارج از مرزهای ایران نیز ارسال کرده است.
مهارت طالبی در ساخت عود تا آنجاست که در سال ۱۳۹۸ با ساخت یک عود منحصر به‌فرد از چوب درخت صنوبر توانست به دلیل دارا بودن اصالت، مرغوبیت، نوآوری در طراحی و تولید نشان، مهر اصالت ملی را برای هنر باارزش خود به دست آورد. علاوه بر این اثر، ساخته‌های دیگری از مهران طالبی در سازهای دیگر نیز پیش از این نشان مرغوبیت و مهر اصالت ملی را دریافت کرده بود.
میراث آریا
