اقوام ساکن در خراسان شمالی شامل فارسی زبانان، تات‌زبانان، کردهای کرمانج، ترکمن‌ها، ترک‌ها و لرها هستند، زبان‌های رایج نیز فارسی، تاتی، کردی کرمانجی، ترکمنی و ترکی خراسانی است، به طور کلی کردهای کرمانج بیشتر جمعیت این استان را شامل می شوند.
به رغم این که کردهای خراسان همواره پاسدار عزت ایران بوده اند ولی در هیچ یک از ادبیات و اشعار آنان شاهد خودستایی یا برتری جویی قومی نیستیم و این به خوبی بیانگر ایثار و بی ادعا بودن این مردم است.
به همت شاعران و پژوهشگران ادبیات کردی کرمانجی استان خراسان شمالی در سالیان اخیر گام های بلندی برای شناساندن آثار نویسندگان و قالب شعری منحصر به فرد برداشته شده است.
اسماعیل حسین پور، علیرضا سپاهی لائین و حسن روشان از کارشناسان و پژوهشگران فرهنگ کردی کرمانجی خراسان شمالی اند که امروزه پژوهش و اشعار آنان در سطح کشور پرآوازه است.
پیشینه ترانه های سه مصراعی به زمان ساسانیان رسیده و نوخسروانی های به یادگار مانده از آن روزگار در قالب سه مصراعی است.
به رغم فراموشی این قالب، کردهای خراسان هنوز از این قالب شعری بهره می گیرند و یکی از پرکاربردترین قالب های شعری در بین کردهای خراسان است.
نامرادی ها و غم های روزگار سبب شده تا غم و اندوه و امید و آرزو و خودمخاطبی در ترانه های سه خشتی کردهای خراسان پررنگ تر شود.
آشنایی با ملک الشعرای کرمانج
جعفرقلی زنگلی شاعر و عارف کرمانج که از او به عنوان ملک‌الشعرای کرمانج یاد می‌شود از طایفه زنگلانلو تیره ایل زعفرانلو (زاخوری) در روستای گوگان چشم به جهان گشود.
در کودکی آموزش مکتبی را فراگرفت و در سنین جوانی مدتی نیز در حوزه قوچان به تحصیل علوم دینی پرداخته و او شاعری پرشور و دوتارنوازی ماهر بود که سروده هایش را با آوای دوتار همراه می کرد.
جعفر قلی در کودکی از مکتب خانه می‌گریخت و لذا مدارج تحصیلی را طی نکرد، اما چنانکه از اشعارش بر می‌آید به چهار زبان احاطه داشت و در ترکیب‌بند معروف «دلبرامن»، «من له ته جاری نظر کربی ملال» که به آهنگ شاختایی خوانده می‌شد، تبحر خود را به اثبات رسانده است، به نحوی که در برخی از ابیات آن یک مصراع ترکی، یک مصراع کردی و مصراع دیگر آن فارسی است.
جعفرقلی شاعری توصیفی است چنانکه در وصف دو کوه شاه جهان، و هزار مسجد اشعار توصیفی دارد، مذهب جعفر قلی مانند تمام کردهای شمال خراسان شیعه اثنی عشری است و در اشعار او مدح ائمه معصومین(ع) موج می‌زند و نمونه‌های بسیاری در اشعار جعفرقلی وجود دارد که هر چند ساخت دستوری آنها کرمانجی است ولی غیر از فعل، هیچ کلمه کرمانجی دیگری در آن وجود ندارد.
جعفر قلی علاوه بر هنر شاعری، که بنا به گفته او هنر اصلی اش است، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آهنگ دوتار زمزمه می‌کرده است.
جعفر قلی تخلص های گوناگونی مانند جعفرقلی، جعفر، جعفرقلی بیچاره، جعفرقلی عندلیب، جعفرقلی مختار، جعفرقلی زنگلی و کرد را برای خود اختیار کرده است.
از جعفر قلی دیوان اشعاری به جای مانده است که به کوشش کلیم‌الله توحدی، محقق پیشکسوت و نام آشنای فرهنگ و فولکور منطقه خراسان، به خصوص خراسان شمالی تصحیح و به کوشش احمد عضدی با عنوان «دیوان عرفانی جعفر قلی رنگلی ملک شعرای کرمانج» منتشر شده است.
مستند ملک الشعرای کرمانج در دست تولید قرار گرفت
معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی گفت: مستند “جعفرقلی زنگلی” عارف و شاعر کرمانج که از او به عنوان ملک‌الشعرای کرمانج یاد می‌شود به کارگردانی”محمد عباسپور” و به همت قرارگاه شهید آوینی در دست تولید قرار گرفت.
مسعود مراوری با بیان اینکه این مستند در مرحله پژوهش قراردارد اظهارکرد: انتخاب فرم مستند در قالب داستانی،موشن مستند، آرشیوی و غیره پس از پژوهش‌های اولیه مشخص خواهدشد.
وی با اشاره به اینکه تیمی متشکل از حسین سنگ‌برگان، مجید علی نیا،محمد عباس پور و نرگس علی نیا پژوهش کاررا برعهده دارند افزود: با بهره‌گیری از ظرفیت استادان و شاعران کرمانج استان و پس از بررسی زوایای مختلف زندگی این شاعر کرمانج،بخش برجسته زندگی او دستمایه تولید قرار خواهدگرفت.
معاون امور هنری و سینمایی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی اضافه کرد: “جعفرقلی زنگلی” شاعر و عارف کرمانج است که از او به عنوان ملک‌الشعرای کرمانج یاد می‌شود.
وی ادامه داد: دیوان اشعار به جای مانده از این شاعر توسط “کلیم‌ا… توحدی”، محقق پیشکسوت و نام آشنای فرهنگ و ادبیات فولکور خراسان‌شمالی تصحیح و به کوشش احمد عضدی با عنوان «دیوان عرفانی جعفرقلی زنگلی ملک شعرای کرمانج» منتشر شده‌است.
جعفر قلی علاوه بر هنر شاعری، که بنا به گفته او هنر اصلی اش است، دوتار نیز می‌نواخته و اشعارش را با آهنگ دوتار زمزمه می‌کرده است.
جعفر قلی تخلص های گوناگونی مانند جعفرقلی، جعفر، جعفرقلی بیچاره، جعفرقلی عندلیب، جعفرقلی مختار، جعفرقلی زنگلی و کرد را برای خود اختیار کرده است.
استان خراسان شمالی با توجه به حضور قبایل و طوایف مختلف از فرهنگ موسیقیایی بسیار غنی برخوردار است و در زمینه موسیقی مقامی صاحب عنوان است.
شمال خراسان در برگیرنده شهرهای بجنورد، اسفراین، شیروان از مناطقی است که خواستگاه موسیقی در قالب نواهای کردی، ترکی و ترکمنی محسوب می شود و سازهای کمانچه، سورنا، دوتار، دهل و نی بر دستان نوازندگان این خطه شورآفرینی می کند.
مردم این دیار به گنجینه فرهنگ ها معروف هستند و این موضوع را می توان در سبک زندگی، آداب، رسوم و سلایق افراد به وضوح مشاهده کرد و این خود موجب جاذبه و متفاوت بودن این خطه شده است.
ویژگی خاص این سرزمین موجب شده تا موسیقی‌دان های زیادی از این خطه هنرور در سطح کشوری و ملی صاحب عنوان شوند و نام آوران این دیار باشند، امسال نیز هنرمندان این مرزو بوم در سی‌وهشتمین جشنواره موسیقی فجر شرکت کردند و همچون گذشته می درخشند.
شبستان
