سابقه شعر در خراسان و مشهد بی نیاز از تعریف است. از فردوسی تا اخوان ثالث، سلسله شاعرانْ بی گسست ادامه داشته، هر چند گاهی بر بلندای ادبیات و دورانی در سطوح پایین تر، کم صداتر. برخی محافل شعری این شهر مانند انجمن شعر فرخ یا جلسه شعر محمد قهرمان چنان خوش نام بوده اند که بعضی از بزرگ‌ترین شاعران زمان یا به قصد حضور در این جلسات به مشهد می‌آمدند یا طوری برنامه سفر می‌چیدند که زمانی در مشهد باشند که بتوانند در این محافل حاضر شوند.
این شهر جشنواره‌های شعر معتبر را هم به خود دیده و تجربه کرده است، اما برخلاف انجمن‌های شعری – مانند انجمن فرخ – که سال‌ها بی وقفه و تعطیلی در مشهد برگزار می‌شد، جشنواره‌های شعر کم دوام بوده و استمرار نداشته اند و به همین دلیل نتوانستند آن طور که باید نام و جایی برای خود به دست بیاورند و حفظ کنند.
در گزارشی که پیش از این منتشر کردیم به آسیب شناسی جشنواره‌های داستانی در مشهد پرداختیم و در این گزارش به سراغ جشنواره‌های شعر رفته ایم. جواد گنجعلی و هادی منوری که هر دو شاعرند و تجربه‌هایی در برگزاری جشنواره‌های شعر دارند، مهم‌ترین دلیل بی دوام بودن جشنواره‌ها را تغییر مدیران و تغییر نگرش آن‌ها می‌دانند؛ و البته هر دو یادآور می‌شوند که نه فقط جشنواره، که فضای شعری مشهد در خواب به سر می‌برد.
هر کس می‌آید کار‌های قبلی را قلع‌وقمع می‌کند!
جواد گنجعلی شاعری است که سابقه و تجربه زیادی در زمینه اجرایی و برگزاری جشنواره‌های شعر دارد و در جشنواره‌های مهمی مانند «از توس تا نیشابور»، دبیر بوده است. جشنواره خوش نام از توس تا نیشابور هشت دوره برگزار شد و جایزه ادبی مشهد هم پس از دور اول تعطیل شد.
از گنجعلی درباره علت این تعطیلی‌ها می‌پرسیم و او می‌گوید: متأسفانه بخش‌های فرهنگی جامعه ما تحت تأثیر آمدوشد‌های سیاسی است، یعنی آدم‌هایی که در پستی قرار می‌گیرند بر اساس سلایق خودشان جشنواره‌ها یا حرکت‌های فرهنگی هنری را تعریف و اجرا می‌کنند و آن جشنواره جا می‌افتد. نظیر جایزه ادبی مشهد یا کنگره شعر از توس تا نیشابور که حتی بخش بین المللی آن هم برگزار شد. از توس تا نیشابور یک کنگره ملی بود.
افتتاحیه آن در آرامگاه فردوسی و اختتامیه اش در آرامگاه خیام برگزار می‌شد و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان هم پشت کار بودند. برای این جشنواره زحمت‌ها کشیده شد تا در کشور جا افتاد و معروف شد و قرار شد به جایزه فردوسی تبدیل شود و برنامه‌های زیادی برای آن داشتند و تعریف‌های قشنگی از آن کرده بودند. واقعا جشنواره‌ای ارجمند بود. متأسفانه این جشنواره هم با رفتن برخی از آدم‌ها از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی [..] تعطیل و فراموش شد.
این شاعر تغییر دیدگاه با تغییر مسئولان را یکی از مهم‌ترین علل تعطیلی جشنواره‌های ادبی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: متأسفانه بعد از اینکه یک گروه سیاسی خاص با نگرشی که داشتند از مسند و متولی گری بخشی کنار می‌روند، گروه دیگری روی کار می‌آیند که با قبلی‌ها تفاوت دیدگاه سیاسی و اجتماعی و نگرشی به کل متفاوت در مقوله فرهنگ دارند. این‌ها می‌گویند این چه جایزه و تعریفی از فرهنگ و شعر بوده، بنابراین یا براساس نگرش‌های خودشان کار فرهنگی را پی ریزی می‌کنند یا کار‌های قبلی را قلع وقمع می‌کنند و مغفول می‌گذارند تا روزی که عده دیگری یا همان آدم‌های قبلی دوباره سر کار بیایند و دوباره همان جشنواره‌ها و همان کار فرهنگی را از سر بگیرند.
او ادامه می‌دهد: البته مشکل ما تنها به جشنواره‌های شعری هم خلاصه نمی‌شود، یعنی حرکت‌های شعری در سطح مشهد کلا به خواب رفته است. غیر از انجمن‌هایی که به صورت خودگردان کار و جلساتی در خانه‌های شخصی یا کافه‌ها برگزار می‌کنند ما واقعا انجمن فعالی در مشهد نداریم. حتی شاعران بزرگ ما هم که فعال بودند و کار اجرایی انجام می‌دادند و با همکاری نهاد‌های متفاوت جشنواره‌هایی برگزار می‌کردند متأسفانه به دست فراموشی سپرده شده اند.
این فعال ادبی می‌افزاید: به نظر من خیلی از متولیان فرهنگ ژست می‌گیرند و اصلا هیچ ربطی به شعر و فرهنگ ندارند. این خود بچه‌های شاعر هستند که دارند کارشان را می‌کنند و شعرشان را می‌گویند و بی انتظار از کسی شعر خراسان را پیش می‌برند. ما الان حرکتی از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نمی‌بینیم.
یکی از راه‌های رهایی، برگزاری جشنواره به صورت مستقل است. اما برای این کار دو مانع بزرگ برمی شمرند؛ هفت خان دریافت مجوز و تأمین بودجه. گنجعلی در این باره می‌گوید: اگر نهاد‌های دولتی نباید از جشنواره‌ها حمایت کنند پس نقششان چیست؟ پس وزارت ارشاد یا دیگر نهاد‌ها و سازمان‌های فرهنگی چه کاره اند؟ چون این‌ها بودجه‌ای دریافت می‌کنند برای همین کارها.
لطفی در حق شاعر یا هنرمندجماعت نمی‌کنند. کاری هم بکنند وظیفه شان را انجام داده اند. البته به خاطر مداخلات جریانات سیاسی در جشنواره‌هایی که این نهاد‌ها برگزار می‌کنند، شاعران از این جشنواره‌ها و کنگره‌ها زده هستند. اما آیا برگزاری جشنواره به صورت مستقل شدنی است؟ برگزاری جشنواره بودجه‌های کلان می‌خواهد، مثلا آوردن ۲۰ شاعر از سطح کشور به مشهد و پرداخت هزینه رفت وآمد و اسکان آن‌ها را در نظر بگیرید. یا هزینه تأمین جایزه و دیگر هزینه‌ها را.
او ادامه می‌دهد: از طرفی گرفتن مجوز برای فعالیت جشنواره یا کنگره واقعا کار مشکلی است. مگر به شب شعر و گعده‌های خانگی و کافه‌ای بسنده کنیم. این شاعر در پایان و درباره تأثیر برگزاری جشنواره‌های ادبی در شهری مانند مشهد می‌گوید: اول بگویم که خراسان و شعرش آن قدر بزرگ هست که مانده حرکت فرهنگی برخی‌ها نباشد. تاریخ ادبیات نشان داده این جریانِ پرشور ادبیات و شعر خراسان بوده و هست و خواهد بود.
یک رودخانه خروشان و مواج است که راه خودش را می‌رود و ما اگر کاری می‌کنیم بیشتر برای این است که نام خودمان را پای این دفتر ثبت کنیم. اما اینکه بگوییم برگزاری یک کنگره یا جشنواره‌ای مانند جایزه ادبی مشهد که توانست در سطح کشور موج ایجاد کند، تأثیرگذار نیست واقعا اشتباه است. به عنوان معلم و کسی که سال‌ها حداقل در حیطه شعر دانش آموزی فعالیت کرده می‌گویم که برگزاری جشنواره و کارگاه تأثیر دارد و علاقه‌مندان و کسانی را که ابتدای راه هستند، دو قدم جلو می‌برد.
نمی‌توانیم این موضوع را نادیده بگیریم که هنرمند نیازمند دیده شدن است و بخشی از این امر در همین جشنواره‌ها اتفاق می‌افتد. هر حرکت هنری به اندازه خودش موج ایجاد می‌کند و امیدوارم جایزه مستقل ادبی بزرگی در مشهد داشته باشیم در حد نام فردوسی و خیام و عطار و شاعران بزرگ مشهد و خراسان. منظورم از مستقل این است که مستقل از آدم‌ها و نگرش‌ها باشد. باید جایزه‌ای باشد که فارغ از هر شخص و دیدگاهی به کارش ادامه دهد. مثلا باید اساسنامه‌ای برای آن جشنواره تعریف شود که مسئولی هم در برگزاری آن اجبار داشته باشد.
شاید حال جامعه خوب نیست
هادی منوری، شاعر و پژوهشگری که تاکنون در جشنواره‌های مختلفی مانند جشنواره بین المللی انتخاب کتاب سال رضوی، بخش منطقه‌ای جشنواره شعر فجر، جشنواره دانشجویی شعر رضوی، دبیر بوده است، کرونا را یکی از دلایل اصلی تعطیلی جشنواره‌های ادبی در مشهد می‌داند و می‌گوید: کرونا یکی از مقصران تعطیلی جشنواره‌های ادبی در مشهد بود و باعث شد کل جشنواره‌ها تحت تأثیر قرار بگیرد. اما اینکه چرا بعد از کرونا به حالت پیش برنگشتیم، به نظر من دو سه دلیل می‌تواند داشته باشد.
دلیل اول کمبود بودجه بوده است. فکر می‌کنم نهاد‌های فرهنگی مقداری با مشکل کمبود بودجه روبه رو شدند و نتواستند آن طور که باید جشنواره‌ها را اداره کنند. نکته دیگر این است که شاید مدیریت کلان فرهنگی باعث تغییراتی در مدیران شد و مدیران جدیدی که آمدند با نوع جشنواره‌هایی که قبلا برگزار می‌شده خیلی آشنا نبودند و با تغییر آدم‌ها این قصه‌ها تحت تأثیر قرار گرفت. به نظر من تعطیلی جشنواره‌ها باعث شد بسیاری از آدم‌هایی که قبلا در این فضا فعال بودند کم کم کناره گیری کنند.
«گریز آهوانه» از جشنواره‌هایی است که منوری دبیری آن را به عهده داشته و دلیل تعطیلی آن را نیز کرونا و تغییر نگرش و نگاه مدیران می‌داند. او یادآور می‌شود: ما جشنواره‌های زیادی در مشهد داشتیم، جشنواره شعر امام رضا (ع) را داشتیم که بیست و چند سال برگزار شد. جشنواره از توس تا نیشابور را داشتیم که چندین سال برگزار شد و جشنواره‌های دیگر. مشهد زمانی خیلی فعال بود. نکته دیگر این است که تشکل‌ها از هم پاشیده شده است. ما حتی شب شعر هم نداریم. حتی انجمن ادبی آن چنانی هم نداریم. زمانی در مشهد هر روزی که اراده می‌کردی می‌توانستی جلسه شعری پیدا کنی و در آن شرکت کنی، ولی الان این طور نیست.
این فعال ادبی امکان برگزاری جشنواره به صورت مستقل را به دلیل هزینه بالای آن، کاری دشوار می‌داند و می‌گوید: جشنواره شعر مستقل هزینه اش از کجا باید تأمین شود؟ با توجه به تورم، هزینه برگزار کردن جشنواره هم بالا رفته است. آیا برای تأمین آن شاعران باید از جیبشان پول بگذارند یا ما آدم‌هایی داریم که حامی بشوند و جشنواره برگزار کنند؟ که معمولا این اتفاق نمی‌افتد و حامیان مالی هم پولشان را جایی می‌گذارند که برایشان آورده داشته باشد.
در همه جای دنیا این طور است که برای برگزاری جشنواره منبع تأمین مالی دارند که وقتی تأیید و مشخص شد آدم‌هایی می‌آیند پای کار. من مجوز گرفتن را مشکلی جدی نمی‌بینم. بیشتر بحث مکان و بودجه است. شاید هم انگیزه‌ای نیست. وقتی جامعه حالش خوب نیست دیگر کسی خیلی حوصله شعر خواندن و شعر شنیدن و دور هم جمع شدن را هم ندارد.
این شاعر و پژوهشگر تأکید می‌کند که برگزاری جشنواره در رشد فضای ادبی و فرهنگی شهر بسیار تأثیرگذار است و از سال‌هایی که در مشهد جشنواره‌هایی برگزار می‌شود شاهد مثال می‌آورد: ببینید در سال‌هایی که جشنواره شعر در مشهد برگزار می‌شد این شهر چقدر شاعر خوب معرفی کرد و چقدر اتفاقات خوب فرهنگی رخ داد و چقدر کتاب و مجموعه شعر آمد بیرون، این‌ها بخشی از تأثیر برگزاری جشنواره است.
شهرآرا نیوز
