شاید تصور کنید معماری مدرن، ساده و مینیمال امروزی حدود ۱۵۰ سال پیش در کشور‌های غربی برای اولین بار به وجود آمده، این در حالی است که معماری سنتی ژاپن تحت تاثیر فرهنگ و مذهب، خصوصا مکتب ذن قدمتی بسیارطولانی‌تر دارد. خانه‌های سنتی ژاپن به صورت بسیار ساده و طبیعت گرا می‌باشد که با قواعد معماری مدرن امروزی دارای مشابهت‌های فراوانی است.
در ابتدا بهتر است با مفهموم واژه ذن آشنا شویم؛ ذن مکتبی در مذهب بودایی است که تاکید فراوان به بودن در لحظه (اکنونیت)، ژرف نگری به ماهیت اشیا و جانداران و تفکر لحظه به لحظه دارد.
همچنین در مکتب ذن توجه فراوانی بر سادگی شده است. منظور از سادگی، گرفتار و درگیر باریک اندیشی‌های عقلی نشدن و درگیر نشدن بیش از حد ذهن به استدلال فلسفی است و دیگر اینکه سادگی به این معناست که واقعیت‌ها را چنان که هستند باز بشناسیم.
سه روش دستیابی به ذن، تمرکز و مدیتیشن و مشاهده است.
- منظور از تمرکز به این معنا که باید نسبت به یک تجربه‌ی خاص متمرکز شد و آن را در مرکز توجه قرار داد.
- مراد از مدیتیشن در اینجا به معنی تفکر است.
- منظور از مشاهده توجه به طبیعت و در واقع بیداری است.
بدیهی است که معماری خانه‌ی یک شخص ژاپنی در راستای فراهم کردن بستری برای رسیدن به این سه اصل دستخوش دگرگونی‌هایی شود. در ادامه باهم به بررسی این ویژگی‌ها می‌پردازیم:
سادگی در مکتب ذن
ژاپنی‌ها معتقد هستند سادگی سبب کارایی و زیبایی می‌شود. طبق این اصل فقط اثاثیه‌ای که مورد نیاز است باید در دسترس قرار بگیرد، این امر سبب نظم و تمیزی در خانه می‌شود که خود منجر به تمرکز حواس که یکی از روش‌های رسیدن به ذن است می‌شود.
- استفاده از مبلمان ساده و بدون تزیینات
- عدم استفاده از نقوش شلوغ و رنگارنگ در برای رومبلی و پرده
طبیعت‌گرایی در مکتب ذن
طبیعت‌گرایی را میتوان به روش‌های گوناگونی در طراحی داخلی خانه یک ژاپنی مشاهده کرد. به عنوان مثال:
- وارد کردن گیاهان و باغچه به وسیله فضای آتریوم مانند به داخل منزل.
- استفاده از رنگ‌هایی که در طبیعت بسیار زیاد دیده می‌شود مانند خاکستری، بژ، طوسی، سبز، آبی آسمانی.
- استفاده از مصالح طبیعی مانند چوب و سنگ و …
- بازشو‌های قدی و عریض که به سمت حیاط باز می‌شود.
- در‌های کشویی چوبی سبک که رو به طبیعت باز می‌شود.
- دعوت کردن جریان آب با ایجاد حوضچه‌ها و رودخانه‌های مصنوعی که از کنار بنا می‌گذرد.
- گسترش پلان به صورت ارگانیک در سطح زمین (سایت).
- حفظ بافت مصالح به صورت طبیعی مانند حفظ بافت و سادگی بتن.
- ایجاد باغ‌هایی به صورت ارگانیک با کمترین دستکاری و دخالت طبیعت.
آرامش و تمرکز در مکتب ذن ژاپن
همانطور که اشاره شد یکی از روش‌های رسیدن به ذن، مدیتیشن است. این مورد نیز سبب به وجود آمدن شاخصه‌هایی در طراحی داخلی خانه‌های ژاپنی شده است که میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از نور‌های طبیعی مانند نور شمع به جای استفاده از نور شدید فلورسنت برای ایجاد آرامش یا لامپ‌هایی که میتوان شدت تابش آن را کم یا زیاد کرد.
- روشن کردن عود و شمع‌های معطر در اتاق قبل از خواب و صبح بعد از بیداری برای به وجود آوردن حس آرامش.
- جدا کردن لوازم الکترونیکی مانند تلوزیون، رادیو، کامپیوتر از فضای‌های خصوصی منزل. اگر نیاز به گذاردن این وسایل باشد معمولا برای آن کمد تعبیه می‌کنند تا در صورت عدم استفاده درب کمد را ببندند و این وسایل از دیدرس خارج شود.
- ایجاد باغچه‌های کوچک شنی برای مدیتیشن.
کلام آخر اینکه در دنیای ماشینی و پر از اضطراب این روزهایمان، ساعت‌های زیادی را در ترافیک کلافه کننده سپری می‌کنیم تا سرانجام به منزل برسیم؛ بنابرین وجود فضایی آرامش بخش در منزل جزو الزامات زندگی در عصر حاضر به حساب می‌آید. ایجاد فضای آرامش بخش و زیبا برای منزلمان کار دشواری نیست با کمی مطالعه و کنکاش در معماری فرهنگ‌های جوامع مختلف می‌توانیم چنین فضایی را خلق کنیم.
چیدانه
