این انتظارات اغلب ریشه در هنجارهای فرهنگی دارند و در مکالمات روزمره با فرزند دختر نیز نمود پیدا می‌کنند. به همین دلیل، روان‌شناسان از والدین و بزرگ‌ترها می‌خواهند از گفتن برخی جملات به دختر بزرگ خانواده پرهیز کنند. آن‌ها همچنین یک جمله ساده را پیشنهاد می‌کنند که دختران بزرگ‌تر بیش از هر چیزی نیاز دارند بشنوند.

۱۶ جمله‌ای که نباید به دختر بزرگ خانواده گفت، از نظر روان‌شناسان

۱. «چرا گذاشتی خواهرت (یا برادرت) این کار رو بکنه؟»
دکتر برندی اسمیت، روان‌شناس، می‌گوید: «این جمله معمولاً به این معناست که انتظار داریم دختر بزرگ‌تر مثل یک بزرگسال مسئول باشد؛ در حالی که او هنوز کودک است. اگرچه طبیعی است که از خواهر یا برادر بزرگ‌تر کمک بخواهیم، اما دختر بزرگ نباید نقش یک مادر جایگزین را ایفا کند.»
اگر این جمله در چارچوب ارتباط بین خواهر و برادر باشد – مثلاً وقتی دختر عمداً برادرش را به کار اشتباهی تشویق کرده – شاید قابل قبول باشد. اما اگر برادر کوچک در حالی‌که مادر در اتاق دیگر مشغول گوشی‌اش بوده از مبل پریده، این جمله بی‌انصافی است.

۲. «می‌تونی به خواهرت کمک کنی؟»
زمینه‌سازی این جمله مهم است. گاهی این درخواست تقویت‌کننده است، اما گاهی مسئولیت نابه‌جایی را بر دوش کودک می‌گذارد.
دکتر گوارنوتا می‌گوید: «اگر زیاد از دختر بزرگ‌تر انتظار کمک با خواهر یا برادر کوچکتر داشته باشیم، او وارد نقش والد جایگزین می‌شود و این می‌تواند به رابطه‌اش با خواهر یا برادر و حتی والدین آسیب بزند.»

۳. «بیا با کوچولوها کمک کن.»
گاهی اصلاً حتی اجازه یا نظر دختر را نمی‌پرسند و مستقیم به او می‌گویند چه‌کار کند. این باعث می‌شود دختر حس کند ارزش او به مفید بودنش گره خورده است.
دکتر گیل مک‌براید می‌گوید: «دختر یاد می‌گیرد که محبت مشروط به خدمت‌رسانی است و خودش و مسیر رشد فردی‌اش را نادیده می‌گیرد.»

۴. «الگوی خوبی باش.»
دکتر مک‌براید هشدار می‌دهد که این جمله باعث می‌شود دختر فکر کند نباید هیچ اشتباهی بکند.
«او حس می‌کند که فقط نباید یاد بگیرد، بلکه باید کامل و بی‌نقص یاد بگیرد، چون قرار است دیگران از او تقلید کنند.»

۵. «دختر خوبی باش.»
شاید به نظر بیاید این جمله معمولی و مثبت است، اما روان‌شناسان هشدار می‌دهند بار سنگینی دارد.
دکتر ایمی کینکید تودی می‌گوید: «این جمله به‌طور پنهانی این پیام را می‌رساند که خوبی یعنی مطیع بودن، آرام بودن، و اشتباه نداشتن. در نتیجه، هر گونه مرزبندی یا ابراز نیاز ممکن است باعث احساس گناه شود.»
او پیشنهاد می‌دهد به‌جای آن بگوییم: «تصمیم‌های مهربانانه بگیر.»

۶. «تو باید بهتر بدونی.»
دختر بزرگ خانواده آلنیس موریست نیست! (اشاره به آهنگ معروف “You Oughta Know”)
دکتر مک‌براید می‌گوید: «فقط به خاطر اینکه بچه‌ای بزرگ‌تر است، دلیل نمی‌شود همه‌چیز را بداند. او هنوز کودک است و باید اجازه رشد داشته باشد.»

۷. «این تمرین خوبیه برای اینکه یه روز همسر و مادر خوبی بشی.»
این جمله انتظاراتی سنگین و سنتی را بر دختر تحمیل می‌کند.
دکتر اسمیت می‌گوید: «این جمله این فرض را در دل دختر می‌کارد که حتماً باید ازدواج کند و مادر شود. شاید واقعاً هم همین مسیر را انتخاب کند، اما اگر نکند، ممکن است دچار تردید، اضطراب و احساس ناکامی شود.»

۸. «چقدر بزرگ شدی!»
این جمله به‌ظاهر یک تعریف است، اما بار منفی دارد.
دکتر مک‌براید می‌گوید: «با گفتن این جمله، ما به خودمان اجازه می‌دهیم مسئولیت بیشتری به او بدهیم. این باعث می‌شود کودک حس کند باید زودتر از زمان خودش بزرگ شود.»

۹. «تو خیلی باهوشی»

شاید تعجب کنید که این جمله در فهرست آمده؛ اما همین جمله نشان می‌دهد که حتی والدین و پدربزرگ‌مادربزرگ‌های خیرخواه هم گاهی دچار غفلت می‌شوند.

دکتر تودی توضیح می‌دهد: «هرچند این جمله به‌قصد تحسین گفته می‌شود، اما می‌تواند طرز فکر ایستا (fixed mindset) را تقویت کند؛ یعنی این‌که هوش چیزی ذاتی و تغییرناپذیر است، نه چیزی که با تلاش و یادگیری ساخته می‌شود.» او توصیه می‌کند والدین به جای تمرکز روی هوش، تلاش، پشتکار و کنجکاوی کودک را تحسین کنند تا کودک بتواند با اشتباهات کنار بیاید، از آن‌ها درس بگیرد و از چالش‌ها نترسد.

۱۰. «این‌قدر حساس نباش»

فراموش نکنید که احساسات، بخشی طبیعی از انسان بودن هستند.

دکتر گوارنوتا می‌گوید: «این جمله بسیار تحقیرآمیز است و القا می‌کند که احساسات دختر بیش‌ازحد و نابه‌جاست.» نتیجه؟ در بزرگسالی ممکن است در اعتماد به احساسات خودش دچار مشکل شود، احساساتش را سرکوب کند و نتواند به‌درستی آن‌ها را ابراز کند.

۱۱. «این‌قدر نمایش بازی نکن»

این جمله هم در راستای سرکوب هیجانات است.

دکتر تودی می‌گوید: «دختران اول اغلب از آن‌ها انتظار می‌رود که همیشه همه‌چیز را کنترل کنند، و این‌گونه بی‌اعتنایی به احساسات می‌تواند باعث سردرگمی و خاموشی عاطفی شود.» او توصیه می‌کند که والدین به فرزندان خود کمک کنند تا آگاهی هیجانی پیدا کنند؛ یعنی بتوانند بزرگی مسئله را بسنجند و ببینند آیا واکنش‌شان متناسب با موقعیت است یا نه.

هدف این نیست که احساسات شدید را بی‌اهمیت جلوه دهیم، بلکه این است که ابزارهایی به دختران بدهیم تا بدون شرمندگی یاد بگیرند چگونه احساساتشان را مدیریت کنند. مثلاً افتادن یک بیسکویت روی زمین شاید ناراحت‌کننده باشد، اما قابل‌حل است و یاد گرفتن یک نفس عمیق در چنین لحظاتی مهارتی مفید است.

۱۲. «قوی‌تر از این حرفایی»

دکتر تودی می‌گوید والدین معمولاً این جمله را در زمان قشقرق کودک به زبان می‌آورند.

او هشدار می‌دهد: «والدین این را به‌قصد دل‌گرمی می‌گویند، اما در واقعیت، آسیب‌پذیری را شرم‌آور جلوه می‌دهد.» برای دختری که همیشه تلاش می‌کند احساساتش را کنترل کند، این جمله می‌تواند این پیام را برساند که داشتن احساسات نشانه ضعف است.

پیشنهاد او این است که به‌جای این جمله، بگوییم: «این سخته، اما تو می‌تونی از پسش بربیای.» این جمله هم دل‌گرم‌کننده است، هم تأییدکننده.

۱۳. «بی‌خیال شو»

مگر اینکه در حال اجرای کارائوکه‌ی آهنگ Frozen باشید، این جمله را از دایره گفتارتان حذف کنید! (نکته جالب: والدین السا ـ دختر بزرگ در همین فیلم ـ با نیت خوب ولی روش اشتباه، با حبس او آسیب جدی زدند.)

دکتر اسمیت توضیح می‌دهد: «جمله‌هایی مثل این، جایی برای ابراز احساسات طبیعی باقی نمی‌گذارند، به‌ویژه زمانی‌که خواهر یا برادر کوچک‌تر رفتار نامناسبی دارند و تأثیر منفی می‌گذارند.» این جمله در واقع به دختر بزرگ القا می‌کند که باید با رفتارهای مشکل‌دار دیگران بسازد و دم نزند، که در آینده نیز می‌تواند به روابط ناسالم و مشکلات هویتی منجر شود.

۱۴. «من نگران تو نیستم»

این جمله شاید شبیه تحسین به‌نظر برسد، اما چنین اثری ندارد.

دکتر مک‌براید می‌گوید: «این جمله نشان می‌دهد که نیازهای او فوریتی یا اولویتی ندارند. اگر کسی به‌عنوان بچه‌ای ‘کم‌دردسر’ شناخته شود، یاد می‌گیرد که نیازهایش اهمیتی ندارند.»

۱۵. «تو همیشه مسئولیت‌پذیر بودی»

نه! هیچ فشاری نیست، نه؟!

دکتر گوارنوتا می‌گوید: «این جمله می‌تواند او را در نقشی خشک و بی‌انعطاف محبوس کند و باعث شود احساس کند ارزش او فقط به مراقبت از دیگران وابسته است.» چنین فردی در بزرگسالی ممکن است نتواند آرامش داشته باشد، کارها را به دیگران واگذار کند یا از دیگران کمک بگیرد.

۱۶. «تو تکیه‌گاه منی»

دکتر مک‌براید معتقد است این جمله نه‌تنها برای دختر بزرگ‌تر، بلکه برای هیچ کودک یا نوه‌ای مناسب نیست.

او می‌گوید: «خیلی وقت‌ها دختر اول به مشاور عاطفی مادرش تبدیل می‌شود، انگار که مسئول آرام کردن احساسات مادر است.» این موضوع به او یاد می‌دهد که مسئول خوشحال کردن دیگران و مراقبت از احساسات دیگران است، که در بلندمدت بسیار آسیب‌زاست.

مهم‌ترین جمله‌ای که دختر اول باید بشنود:

«اشکالی نداره که اشتباه کنی.»

دکتر گوارنوتا می‌گوید: «این جمله به او اجازه می‌دهد کودک باشد، نه کسی که بار دنیا را به دوش می‌کشد. به او یادآوری می‌کند که زندگی فرایند یادگیری است و او به خاطر خودش دوست‌داشتنی است، نه فقط به خاطر کارهایی که برای دیگران می‌کند.»

دکتر مک‌براید نیز تأیید می‌کند:

«مهمه که با گفتن جمله‌هایی مثل “اشکالی نداره که حالت خوب نباشه” به دختران اول نشان بدهیم که احساسات‌شان مهم‌اند و کسی هست که آن‌ها را درک و حمایت کند. این دختران نیاز دارند جایی باشد که احساسات‌شان تأیید شود و کسی باشد که ببیند زندگی گاهی به‌هم‌ریخته است ـ اما این چیزها نباید به عشق، احترام یا ارزش آن‌ها آسیب بزند.»