بنا های معماری اصفهان هم از جنبه هنر معماری و هم از نظر تاریخی اهمیت ویژه ای دارند؛ به طوری که هر کدام به نوعی نقشی در تاریخ ایران ایفا کرده اند. اغلب این بنا ها به سبک معماری اصفهان ، که با نام سبک معماری صفوی نیز شناخته شده است، ساخته شده‌اند. اهمیت و شکوه برخی از این بنا ها به قدری زیاد است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند و سالانه افراد زیادی برای بازدید از این بنا ها و تماشای جزییات هنر این معماری به اصفهان سفر می کنند.
۵ بنای به یاد ماندنی در اصفهان
میدان نقش جهان
میدان نقش جهان یکی از محبوب ترین ساختار های شهری اصفهان است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این میدان جایی است که بنا های مهم شهری در دوره صفوی گرد هم آمدند. از جمله مسجد جامع ، بازار قیصریه ، کاخ عالی قاپو و خود میدان که در آن زمان محلی برای اقامت بازرگانان بود و به نوعی نقش کاروانسرا را ایفا می‌کرد. میدان نقش جهان یک میدان سلطنتی بود، جایی که اغلب مواقع مردم و شاه با هم ملاقات می‌کردند. به همین دلیل از پراهمیت ترین سازه های دوره صفوی به شمار می رود که دور تا دور آن نیز مهم ترین بنا های معماری اصفهان قرار گرفته اند.
مسجد امام اصفهان (مسجد جامع اصفهان)
مسجد جامع اصفهان که در گذشته با نام مسجد شاه و امروزه با نام مسجد امام شناخته شده است یکی از بنا های برجسته اصفهان در سبک معماری اصفهانی است که در ضلع جنوبی از میدان نقش جهان قرار گرفته است. مسجد شاه علاوه بر اینکه سبک معماری اصفهان را دنبال می کند سبک معماری ایرانی را که در دوره سلجوقیان روی کار آمده بود را نیز در خود نگه داشته است. از ویژگی های این سبک می توان به وجود حیاط مرکزی و دروازه هایی در دور تا دور آن اشاره کرد. از دیگر مشخصه های این مسجد می توان به چهار مناره آن اشاره کرد. مناره های بلند موجب می شدند مساجد از دوردست توسط مسافران قابل رویت باشند و آن ها بتوانند مسیر خود را به این سمت پیدا کنند. مسجد جامع اصفهان علاوه بر این مناره ها، چهار گلدسته نیز بالای هر مناره دارد تا توجه بیشتری را به خود جلب کند.
ویژگی های سبک معماری اصفهانی در مسجد امام اصفهان
- گنبد و مناره
از ویژگی‌های مهم بنا های معماری اصفهان که در این مسجد به کار رفته است، می توان به گنبد آن اشاره کرد. در معماری سبک اصفهانی گنبد ها دوپوسته طراحی می شدند و گنبد مسجد جامع اصفهان نیز بر همین اساس ساخته شده است. علاوه بر اینها ، در دوره معماری صفوی ، تحول دیگری نیز در ساخت گنبد ها ایجاد شد که موجب شد این گنبد ها نسبت به سایر گنبدهای جهان از جمله مساجد عثمانی متفاوت باشد. آن هم استفاده از کاشی کاری های رنگی بود. بنابراین چیزی که در گنبد های این دوره دیده می‌شود بسیار چشمگیر با ریزه کاری های فراوان است و گنبد مسجد امام نیز به همین شکل از کاشی های رنگی پوشیده شده است که در طول روز به زیبایی زیر نور خورشید می درخشد. این گنبد که ۵۳ متر ارتفاع دارد در دو لایه ساخته شده که بین این دو لایه ۱۴ متر فاصله است.
- کاشی کاری و مرمر ها
مسجد اما یک ساختار بسیار بزرگ است که گفته می شود در ساخت آن از ۱۸ میلیون آجر و ۴۷۵۰۰۰ کاشی استفاده شده است. همچنین برای مزین کردن آن نیز از کاشی کاری هفت رنگی استفاده شده که در آن دوره سبکی نوین به شمار می رفت. تا پیش از این دوره، کاشی ها و موزاییک ها به سبک معرق ساخته می شدند که هم گران بود و هم تکه کردن آن سخت بود. علاوه بر اینها ، کاشی ها و موزاییک ها اغلب تکرنگ طراحی می شدند و برای اینکه طرحی زیبا از آن ها بیرون کشیده شود باید رنگ های مختلف در کنار هم قرار می گرفتند که کاری دشوار و زمان بر بود. کاشی کاری هفت رنگی تحولی در این زمینه محسوب می‌شد چرا که در پروسه ساخت این کاشیها ، صنعتگران تمام رنگ ها را به طور همزمان قرار می دادند و اغلب طرح اولیه را روی آن می کشیدند، سپس کاشی ها را به اصطلاح می پختند. این کار موجب می‌شد پروسه ساخت کاشی ها سریع و ارزان تر باید و رنگ های بیشتری برای کاشی کاری به دست بیاید.
مسجد شیخ لطف الله
یکی دیگر از بنا های معماری اصفهان مسجد شیخ لطف الله است. معماران و خطاطان متعدد و برجسته ای در ساخت مسجد شیخ لطف الله نقش داشته اند؛ از جمله شیخ بهایی و استاد محمدرضا اصفهانی. مسجد شیخ لطف الله در اصل برای استفاده شاه ساخته شد به همین دلیل است که برخلاف سایر مساجد، این مسجد هیچ مناره ای ندارد. برای اینکه شاه برای رفتن به این مسجد در میدان تردد نکند، از کاخ عالی قاپو به این مسجد راهی زیر زمینی ساخته شده بود که در این مسیر همیشه نگهبانانی از کاخ و مسجد نگهبانی می دادند. این مسجد یک قرن پس از ساخته شدنش به روی عموم مردم بازگشایی شد.
ویژگی های معماری اصفهانی در مسجد شیخ لطف الله
- کاشی کاری های روی گنبد و سقف
اگرچه گنبد این مسجد همانند مسجد امام دو پوسته نیست اما این گنبد نیز با کاشی های رنگارنگ و زیبا پوشیده شده که در زیر نور آفتاب درخشش و جلوه خاصی به آن می بخشد. همچنین برای تزیینات داخلی و خارجی مسجد از بهترین و باکیفیت ترین متریال استفاده شده است. از مشخصه های منحصر به این مسجد می توان به طرح طاووس که در سقف ورودی کار شده اشاره کرد. وقتی دقیقا زیر این سقف بایستید و به آن نگاه کنید، تزیینات سقف طوریست که آن را شبیه به طاووسی که پرهایش را گشوده می کند و این یکدست بودن و توازن که در طراحی این سقف به کار رفته بسیار خاص و شگفت انگیز است.
دیوار های این مسجد بیشتر از کاشی های رنگارنگ و به اصطلاح هفت رنگ و آیه های خطاطی شده پوشیده شده است و به نسبت مسجد شاه کاشی های بیشتری برای مزین کردن آن استفاده شده است.
- نورپردازی درونگرا
نورپردازی این مسجد طوری انتخاب شده که ویژگی درونگرا بودن که در ساختارهای ایرانی به چشم می‌خورد را حفظ کند. نورگیر ها در گنبد ها واقع شده اند تا در طول روز با توجه به تابش نور خورشید نورپردازی متفاوتی را در داخل فضا ایجاد کند.
کاخ عالی قاپو
کاخ عالی قاپو از اصلی ترین بنا های معماری اصفهان است که در ضلع غربی میدان نقش جهان واقع شده است. این کاخ ۴۸ متر ارتفاع دارد و در شش طبقه و شش مرحله ساخته شده است. از ویژگی های معماری سبک اصفهان که در این کاخ به چشم می خورد نقوش گل ها، حیوانات و پرندگان است که در هر طبقه به سبکی خاص فضا را تزیین کرده است. این کاخ نیز به دست رضا عباسی نقاشی شده و به همین دلیل است که می توان شباهت هایی بین آن و سایر کاخ ها و بنا های این دوره دید. در ها و پنجره های کاخ نیز دارای تزیینات بسیاری هستند که امروزه بخش زیادی از آن تخریب شده است.
کاخ چهل ستون
کاخ چهل ستون نیز از جمله عمارت های محبوب سبک معماری اصهفان است که در دوره صفویه ساخته شده است. برخلاف بسیاری از بنا های معماری اصفهان و به طور کلی سبک های معماری ایرانی که به صورت درونگرا ساخته می شدند، کاخ چهل ستون را به عنوان نمادی از معماری برون گرا می شناسند. چرا که چشم اندازی زیبا به باغ اصلی دارد. دیوار های نقاشی شده و طراحی های زیبای به کار گرفته شده در اتاق های مختلف آن نیز نمونه ای شایسته از هنر و معماری اصفهانی هستند.
جمع بندی
سبک های معماری اصفهان در دوره صفویه به روی کار آمد. به همین دلیل است که بسیاری از سازه های مربوط به این سبک معماری مربوط به این دوره تاریخی می شود و در اصفهان به چشم می‌خورد. بسیاری از بنا های معماری اصفهان به ثبت جهانی یونسکو رسیده اند.
منبع :تهران دیزاین سنتر
