بوی محرم که در شهر و دیارمان می‌پیچد بر سر در هر حسینیه و خانه‌ای یک پرچم سیاه عزاداری خودنمایی می‌کند. پرچم‌هایی که می‌گوید اهالی این خانه عزادارند! و حسینیه کبابی در بیرجند یکی از همین خانه‌های قدیمی با قدمت بیش از ۱۰۰ سال می‌باشد که هر سال پذیرای عزاداران حسینی است.
زهرا مهرور؛ وارد شلوغی خیابان سه راه اسدی که شوید، از هر کسی سراغ حسینیه «کبابی» را بگیرید به راحتی شما را به سمت کوچه جمهوری ۲۹، نزدیک سه راه اسدی هدایت می‌کند. با کاسبان محدوده که همراه شوید، همگی اتفاق‌نظر دارند که اگر یک بار به این حسینیه بروید پامنبری دائمی آن می‌شوید.
بوی دود اسفند فضای کوچه را پر کرده است. در دهه‌های اول ماه محرم هر سال این دود برای عزاداران حسینی محله آشناست. می‌توان با بوی دود از سرکوچه جمهوری رد حسینیه را گرفت. همه اهالی محله و علاقه‌مندان به روضه‌خوانی سنتی امام حسین(ع) از محله‌های دور و دورتر نشانی این حسینیه را به خوبی می‌شناسند.
بوی نم خاک مشام را نوازش می‌دهد، همان عطر آشنای کوچه‌های قدیمی شهر، بوی خاک نم خورده در آفتاب نیمروز تابستانی دلنشین است. آجرهای قدیمی بر ایوان بلند ورودی حسینیه، به زیبایی نقش بسته‌اند. آجر تنها ابزاری است که برای طراحی و شکل دادن به ایوان و دیوارهای بلند دو طرف آن به کار رفته است، با این وجود نقش برجسته، چند ضلعی و حتی خط‌های افقی ساده هم به زیبایی در قامت بلند این خانه قدیمی می‌درخشد.
پرچم سیاه نصب شده روی سر در آن، نشانی است برای تمام افرادی که می‌خواهند در سایه واقعه‌ای که بر ۷۲ نفر از خوبان عالم در کربلا گذشت، دل صیقل بدهند و جانی تازه کنند. «به مجلس عزای حسین(ع) خوش آمدید»، این نوشته ورودی حسینیه کبابی است که در آن از سومین روز محرم مجلس روضه برپا می‌شود. چند نفر جلوی درب گلاب به دست ایستاده‌اند و به عزاداران خوشامد می‌گویند و بعد از ریختنِ چند قطره گلاب کَفِ دستشان، راهنمایی می‌کنند تا داخل بروند.
حسینیه کبابی از همان خانه‌های قدیمی با حیاطی مرکزی است و سقفی پارچه‌ای؛ درست شبیه سقف تکیه‌ها که عزاداران را از باد و باران و آفتاب محافظت می‌کند و حریم حسینیه را از دیدرس دور نگه می‌دارد. دورتا دور حیاط را پشتی چیده‌اند و چند قاب عکس از خاندان کبابی‌ها روی دیوار است تا فراموش نشوند.
دیوارهای حسینیه پر است از پرچم عزا و پرده تعزیه عاشورا؛ بر روی پارچه‌ای، نقاشی‌هایی از مصیبت‌های خاندان رسول خدا (ص) و تصویری تأثیرگذار و تکان‌دهنده نقش بسته است از ظرفیت عظیم قیامی تاریخی در برابر ظلم و جور که در گذر از سالیان سال تحول و تغییر زندگی بشری، همچنان نیرومند و زنده پیام‌رسان برجا و باقی است. بله، قیام امام حسین(ع) زنده است و مردم همچنان بر آن مظلومیت می‌گریند.
اندک اندک خیل مستان می‌رسند
ساعت نزدیک ۵ عصر است که همچنان خیل مستان حسین(ع) خود را به این عزاخانه می رسانند. مردمانی که هر آنچه دارند از کرامت اهل بیت(ع) می دانند و با شروع محرم حکایت عاشقی آن‌ها هم شروع می‌شود. جوانان در حال پذیرایی از میهمان روضه امام حسین (ع) در حسینیه هستند، هر کسی وارد می‌شود، چای زعفرانی را برایش در استکان‌های کمر باریک می‌ریزند و در سینی‌های کوچک یک‌نفره همراه چند حبه قند و شاخه‌ای نبات، می‌آورند.
پس از دقایقی سخنران به روی منبر می‌رود و نوای حزن‌انگیزش آنقدر حسینی است که مستمعان را با چشم‌های اشکبار به زیارت معنوی کربلا می‌برد. به خصوص آن جا که او زمزمه می‌کند: « ما فقیریم و گدا بر سر کوی تو ولی پادشاه است فقیری که در این کوچه گداست…».
دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نشد
حاج آقا رضایی حدود ۴۰ سال است در حسینیه کبابی روی منبر می‌رود. او در گفتگو با خبرنگار شبستان می‌گوید: «من در دانش‌سرای محمدیه، عربی و دینی تدریس می‌کردم و از سال ۱۳۵۴ با این خانواده آشنا شدم و سالها برای آنان روضه خانگی می‌خواندم و اینجا منبر می‌روم».
وی با بیان اینکه مردم اعتقاد خاصی به این حسینیه قدیمی دارند و از نقاط مختلف شهر برای شرکت در روضه امام حسین(ع) به اینجا می‌آیند، می‌افزاید: «به هر جای این حسینیه نگاه کنید، معنویت می‌بارد و باید قدر این مجالس عزاداری حسینی را بدانیم. نور امام حسین(ع) مثل نور خداست که خاموش شدنی نیست».
راز ماندگاری این مطلب را می‌توانیم در کلام اباعبدالله‌الحسین(ع) در آخرین لحظات، قبل از شهادت خطاب به فرزندش امام زین‌العابدین(ع) یافت که فرمود: «ای فرزندم به شیعیانم سلام مرا برسان و به آنان بگو، پدرم غریب و دور از وطن و در راه خدا شهید شد او را ندبه کنید و بر او گریه و عزاداری نمایید.» این بیان امام بر زمین نماند و از عصر روز عاشورا تا همین امروز، شیعیان شیفته امام حسین(ع) با شور و حال برای شهیدان واقعه عاشورا، همچون عزادارانی که تازه عزیزی از دست داده باشند، سوگواری و عزاداری می‌کنند و چراغ عزای امام حسین(ع) و ۷۲ یار باوفایش را روشن نگه می‌دارند.
حسین(ع) نوری است که شعله‌های آن در سراسر گیتی و در امتداد تاریخ پخش شده است و محرم حکایت از سوگ‌های بی‌پایان است؛ «دشمنت کشت ولی نور تو خاموش نشد/ آری آن جلوه که فانی نشود نور خداست».
رسم عزا در حسینیه
بیش از یک قرن است که در حسینیه کبابی در دهه اول ماه محرم عزاداری سالار شهیدان در آن برقرار است و خشت خشت این خانه ذکر یا حسین(ع) را نوشیده است و در این ماه پذیرای خیل عزاداران است. بر اساس مستندات شفاهی و تاریخی، قدمت این مراسم بیش از ۱۰۰ سال است و در روز اول محرم همه بانیان با همکاری هم برای آماده‌سازی حسینیه اقدام به آیین چادرپوشان حسینیه می‌کنند. از زمان‌های قدیم تاکنون هر سال از روز سوم تا ۱۲ محرم جلسات عزاداری و روضه‌خوانی در این حسینیه برگزار می‌شد و اکنون به همان روال قدیم و با همان شیوه از سوی بانیان و وابستگان مرحوم، این مجالس به سبک قدیم برگزار می‌شود.
«محمدعلی کیانی‌فرد» نوه کربلایی غلامرضا کبابی واقف اصلی حسینیه کبابی بیرجند است که از همان ابتدای برای خوشامدگویی به عزاداران حسینی جلوی درب حسینیه ایستاده است، در گفتگو با خبرنگار شبستان می‌گوید: «حسینیه کبابی اولین حسینیه محله خیرآباد(هسته اولیه شهر بیرجند) بوده است. سال ۱۳۰۰ بود که کربلایی غلامرضا کبابی خانه خود را وقف حسینیه و عزاداری در ایام محرم کرد و به کمک خیر دیگری از اهالی منطقه، این فضا توسعه یافت و بزرگ‌تر شد».
برای در امان ماندن مهمانان روضه از آفتاب و خیسی باران روی حیاط را با چادری مسقف کرده‌اند. این پیرمرد ۷۷ ساله که حالا با گذشت سالها از بنای عزاداری در این خانه، هر سال این خانه را برای میزبانی ایام محرم آماده می‌کند، می‌افزاید: «پدربزرگم بعد از اینکه حسینیه را توسعه داد چادری بزرگ از جنس کنف که به اندازه سقف حیاط خانه بود، خریداری کرد و قصدش این بوده که این چادر سایه‌بانی برای او و همچنین دست اندرکاران مراسم حسینیه در آن دنیا باشد».
او اضافه می‌کند: «وقتی هر سال روز دوم محرم چادر نصب می‌شود همه دور یکدیگر جمع شده چاووشی می‌خوانند و مداحی و سینه زنی دوره را انجام می‌دهند و در پایان برای همه افراد، واقفین این خاندان که در قید حیات نیستند و درگذشتگان جمع، قرائت فاتحه می‌کنند.»
آخرین نوه واقف حسینیه کبابی ادامه می‌دهد:«در روز سوم محرم نیز مراسم سیاه‌پوشان حسینیه انجام می‌شود و با پارچه‌های سیاه که در روی آن اسامی ائمه گلدوزی و نوشته شده است دیوارهای حیاط پوشیده می‌شوند و علم ویژه این مراسم را آماده و در جای مخصوص خود در وسط حیاط حسینیه بر پا می‌شود. همچنین پرده قلمکار نقاشی واقعه عاشورا در حیاط حسینیه نصب می‌شود و دو پرچم به نشانه شروع عزاداری در درب حسینیه مقابل یکدیگر قرار می‌دهیم».
تشکیل اولیه هیئت ابوالفضلی خیرآباد
آن طور که این نوه کربلایی غلامرضا کبابی می‌گوید: «اولین هیات شهرستان بیرجند به نام هیئت ابوالفضلی خیرآباد در اینجا بنا می‌شود و تا سال ۱۳۳۶ هیئت ابوالفضلی در همین محل سرپا می‌شد اما با زیاد شدن جمعیت، مصلای فعلی ساخته شد. با این وجود و با گذشت سالها هنوز که هنوز است در روزهای ابتدای محرم، بنا به نیت واقفان در این بنا برای حضرت سیدالشهدا (ع) مجلس عزا برپا می‌شود».
کیانی‌فرد با اشاره به اینکه مراسم روضه خوانی و عزاداری بعدازظهرها شروع می‌شود و تا موقع اذان مغرب ادامه دارد، می‌افزاید:«در دفترچه ای که از آن زمان به یادگار مانده است، علاوه بر نام علمای معروف شهر از جمله مرحوم آیتی که در این حسینیه منبر رفته‌اند نام مقام معظم رهبری نیز دیده می‌شود. ایشان آن زمان ایام تبعید خود را در بیرجند سپری می‌کردند».
هر چند فرزندان این واقفان روضه حسینی همچنان این نذر زیبا و این میراث معنوی را حفظ کرده و این راه را ادامه می‌دهند اما غبطه می‌خوریم و آه می‌کشیم که ای کاش یک بار دیگر این نذر با خودشان تکرار شود با آنهایی که نفسشان بوی حسین می‌داد با آنهایی که زندگیشان بر اساس محرم و حسین چیدمان می‌شد، خدایشان بیامرزد که سینه‌هایشان بوی محرم می‌داد، خدایشان بیامرزد که بذر عشق به اهل بیت (ع) را در دل‌ها کاشتند و به قول آقای کیانی‌فرد به ما یاد دادند: «به جز حسین مرا ملجا و پناهی نیست/ در این عقیده یقین دارم اشتباهی نیست/ ره نجات حسین است و دوستی حسین/ به سوی حق به جز این ره طریق و راهی نیست».
ثبت ملی خانه و حسینیه کبابی
خانه و حسینیه کبابی شهر بیرجند از بناهای با ارزش اواخر قاجار و اوایل دوره پهلوی در سال ۱۳۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مراسم عزاداری امام حسین(ع) در حسینیه کبابی شهر بیرجند هم تیرماه سال ۱۴۰۳ در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است.
پرده تعزیه عاشورا متعلق به حسینیه کبابی نیز توسط استاد محمد حسین در سال ۱۳۳۸ هجری قمری بر روی پارچه کرباس با رنگ‌های گیاهی به صورت ترکیب نقاشی و مُهر، اجرا شده است. متن پرده تعزیه به فرمایش آقا میرزا ماشاالله طهرانی در سال ۱۳۳۸ اجرا شده و نقش‌های بکار رفته در آن شامل نقوش انسانی، حیوانی، نیروهای نامرئی، گیاهی (اسلیمی، ختایی، درخت و بوته‌های صحرایی) است که خوشنویسی آن با روش قالب زده یا نقاشی با قلم مو به سبک قهوه خانه‌ای بوده است.
همچنین در قاب‌های اطراف پرده، مصراع‌هایی از ترکیب‌بند محتشم کاشانی چاپ شده است. این اثر دارای هفت تابلو است که صحنه‌های مختلف روز عاشورا تداعی می‌کند. در گذشته در دهه اول محرم پرده‌خوانی انجام می‌شد اما امروزه این پرده تنها در ایام یاد شده در معرض نمایش عموم قرار می‌گیرد. پرده زیبای تعزیه حسینیه کبابی بیرجند در سال ۱۳۹۷ در فهرست میراث ملی کشور ثبت شد.
