محمدرضا رشیدی  اظهار داشت: گرمابه‌ها در ایران سابقه‌ای بسیار طولانی دارند و ریشه آن‌ها به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد. توجه ایرانیان به پاکیزگی، وجود چشمه‌های آب‌ گرم و آئین‌های مذهبی باعث شده بود که فضاهای ویژه شستشو شکل منسجمی پیدا کند. در دوره ساسانی و سپس در عصر اسلامی این فضاها جایگاه تثبیت‌شده‌تری یافتند و به بخشی جدایی‌ناپذیر از بافت شهرها تبدیل شدند.

وی افزود: حمام‌های سنتی تنها برای نظافت نبودند، بلکه محل دیدار، گفتگو و پیگیری اخبار محلی محسوب می‌شدند، مردم در این فضاها روابط اجتماعی خود را تقویت می‌کردند و حتی گاه تصمیم‌های جمعی و محلی نیز در همین محیط‌های گرمابه‌ای شکل می‌گرفت.

این کارشناس مرمت و ابنیه بافت‌های تاریخی افزود: معماری حمام‌های قدیم بر پایه دانش بومی و شناخت شرایط اقلیمی بنا شده بود. سازندگان معمولاً بنا را در عمق پائین‌تری نسبت به سطح زمین می‌ساختند تا گرما حفظ شود. مسیرهای ورودی پیچ‌دار، نورگیرهای کوچک گنبدی و دیوارهای ضخیم، ترکیبی از زیبایی و عملکرد را ایجاد می‌کرد.

به گفته وی، ساختار حمام شامل بخش‌هایی چون سربینه، میان‌در و گرم‌خانه بود. سربینه محلی برای استراحت و درآوردن لباس به شمار می‌رفت و اغلب با کاشی‌های زیبا تزئین می‌شد. گرم‌خانه نیز جایی بود که خزینه، حوضچه‌ها و فضای اصلی شستشو قرار داشت.

رشیدی ادامه داد: سیستم گرمایش حمام‌های سنتی نمونه‌ای از یک فناوری بومی بود. حرارت از طریق آتش‌خانه و سوخت‌هایی مانند هیزم تأمین می‌شد و گرمای حاصل از دود در میان دیوارها و کف حرکت می‌کرد و محیط را گرم نگه می‌داشت. این روش تنها با تجربه استادکاران و شناخت جریان هوا به‌درستی عمل می‌کرد.

به گفته وی، در فرهنگ ایرانی نظافت فراتر از یک عمل روزانه بوده و جنبه‌ای اخلاقی و اجتماعی داشته است. توجه مردم به آراستگی، تطهیر و پاکیزگی، ریشه در سنت‌ها و باورهای دیرینه داشت و رفتن منظم به گرمابه نشانه شأن و وقار فرد تلقی می‌شد.

رشیدی خاطرنشان کرد: با ساخت حمام‌های خانگی، نقش گرمابه‌های سنتی کم‌رنگ شد؛ با این حال ارزش تاریخی و معماری آن‌ها همچنان برجاست. بسیاری از این بناها امروز مرمت و به کاربری‌های فرهنگی تبدیل شده‌اند تا یادآور دوره‌ای باشند که پاکیزگی، معاشرت و هنر معماری در یک فضا جمع می‌شد.

مرصادنیوز