جهش هوش مصنوعی از تولید متن به تولید علم

نشریه نیچر با توجه به جهش های بزرگ هوش مصنوعی در سال 2025، پیش‌بینی کرده است که سال آینده احتمالا «عامل‌های هوش مصنوعی» با توانایی انجام خودکار عملیات‌های پیچیده، نقش پررنگ‌تری در پژوهش‌های علمی ایفا کنند و به‌طور گسترده‌تری به کار گرفته خواهند شد.

در حالی که انتظار می‌رود هوش مصنوعی مستقیماً به کشفیات علمیِ بزرگی دست یابد، چالش‌هایی نظیر خطا در تحلیل داده‌ها نیز به همین نسبت جدی‌تر خواهد شد و ممکن است ناکامی‌های جدی برخی از این سامانه‌ها را نیز شاهد باشیم.

از سوی دیگر، روند توسعه از مدل‌های زبانیِ غول‌پیکر به سمت مدل‌های کوچک و تخصصی تغییر کرده است؛ مدل‌هایی که به جای تولید متن، بر استدلال‌های منطقی و ریاضی تمرکز دارند و در آزمون‌های هوش، کارایی برتری نسبت به رقبای بزرگ خود نشان داده‌اند.

افق های روشن برای درمان بیماری های نادر

پس از موفقیت چشمگیر در درمان یک نوزاد مبتلا به اختلال متابولیک از طریق تکنولوژی کریسپر، اکنون علمِ ویرایش ژن در آستانه جهشی تازه قرار دارد. انتظار می‌رود در سال پیش‌رو، دو کارآزمایی بالینی مهم با هدف ارائه درمان‌های «شخصی‌سازی‌شده» برای کودکان آغاز شود.

در این مسیر، محققان با بهره‌گیری از همان الگوی درمانی موفق، به‌دنبال کسب مجوز از سازمان غذا و داروی أمریکا  (FDA) هستند تا اصلاح مستقیم جهش‌های بیماری‌زا را در کودکان مبتلا به اختلالات متابولیک (مرتبط با هفت ژن خاص) آزمایش کنند. هم‌زمان، گروه دیگری از دانشمندان در تلاش‌اند تا این روشِ نوین ویرایش ژن را برای درمان بیماری‌های نادر سیستم ایمنی نیز به کار بگیرند؛ رویکردی که نویدبخشِ طراحی درمان بر اساس کد ژنتیکیِ منحصربه‌فردِ هر بیمار است.

تشخیص ۵۰ نوع سرطان پیش از بروز آنها

دنیای پزشکی احتمالا در سال آینده شاهد نتایج کارآزمایی بزرگی در بریتانیا خواهد بود که طی آن، یک آزمایش خون واحد توانایی شناسایی ۵۰ نوع سرطان را پیش از ظهور علائم بالینی بررسی می‌کند. این فناوری با ردیابی قطعات دی‌ان‌ایِ ترشح‌شده از سلول‌های سرطانی در خون، نه‌تنها وجود بیماری، بلکه منشأ بافتی آن را نیز معین می‌کند. موفقیت این طرح که با مشارکت ۱۴۰ هزار داوطلب اجرا شده، می‌تواند به اجرای طرح غربالگری سراسری در بیمارستان‌های بریتانیا منجر شود.

هم‌زمان، بریتانیا با اجرای بزرگ‌ترین اصلاحات قانونی دو دهه اخیر، مسیر کارآزمایی‌های بالینی را هموارتر می‌کند. این قوانین جدید با ادغام فرآیندهای نظارتی و اخلاقی در یک درخواست واحد و الزام به ثبت عمومی نتایج، به‌دنبال تسریع در دستیابی بیماران به درمان‌های نوین و افزایش شفافیت علمی هستند.

ماه؛ کانون رقابت های فضایی

سال آینده، ماه بار دیگر به کانون رقابت‌های فضایی تبدیل خواهد شد. در گامی تاریخی، مأموریت «آرتمیس ۲» ناسا پس از نیم‌قرن، چهار فضانورد را به مدار ماه خواهد فرستاد. این سفر ۱۰ روزه، با فضاپیمای اوریون، نخستین حضور انسانی در نزدیکی ماه از دهه ۱۹۷۰ تاکنون محسوب می‌شود و نقشی حیاتی در آماده‌سازی برای فرودهای بعدی بر سطح ماه دارد.

هم‌زمان چین نیز مأموریت «چانگ‌ ای-۷» را برای پرتاب در ماه اوت آماده می‌کند. این کاوشگر که مجهز به یک فضاپیمای جهنده با قابلیت ضربه‌گیری است، قصد دارد در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود بیاید؛ منطقه‌ای صعب‌العبور که پر از سنگ و دهانه است و به دشوار بودن فرود مشهور شده است. سال گذشته هند با مأموریت چاندرایان-۳ خود، با موفقیت در نزدیکی آنجا فرود آمد. هدف اصلی چینی‌ها در این مأموریت، جست‌وجوی منابع یخ‌آب و مطالعه «ماه‌لرزه‌ها» در این منطقه است.

شکستن مرزهای فضا

کاوش‌های فضایی در سال پیش‌رو وارد فاز هیجان‌انگیزی خواهند شد.  ژاپن با مأموریت MMX، سفری بی‌سابقه را به قمرهای مریخ (فوبوس و دیموس) آغاز می‌کند؛ تا برای نخستین بار در تاریخ، نمونه‌هایی از خاک فوبوس را در سال ۲۰۳۱ به زمین بازگرداند.

هم‌زمان، آژانس فضایی اروپا با پرتاب ماهواره «پلاتو» (PLATO)، جست‌وجو برای یافتن حیات را توسعه می‌دهد. این ماهواره که به ۲۶ دوربین مجهز است، با پایش ۲۰۰ هزار ستاره، به‌دنبال شناسایی سیاراتی مشابه زمین است که به دلیل دمای مناسب، اجازه شکل‌گیری آب مایع را می‌دهند.

در سوی دیگر، نخستین مأموریت خورشیدی هند با نام «آدیتیا-اِل۱»، در فاصله ۱.۵ میلیون کیلومتری از زمین، خورشید را در حساس‌ترین دوران خود رصد می‌کند. این کاوشگر با مطالعه «بیشینه فعالیت خورشیدی» (اوج چرخه ۱۱ ساله لکه ها، طوفان‌ ها و شراره ‌ها)، داده‌های ارزشمندی برای درک بهتر سطح خورشید در زمان بیشینه فعالیتش را فراهم خواهد کرد.

نفوذ به قلب زمین و کشف ذرات اسرارآمیز

دنیای علم در سال‌های پیش‌رو شاهد عبور از مرزهای فیزیکی زمین و ذرات بنیادی خواهد بود. کشتی حفاری پیشرفته چین که «مِنگ شیانگ» نام دارد، مأموریت تاریخی خود را برای نفوذ به عمق ۱۱ کیلومتری و ورود به گوشته زمین آغاز می‌کند. این پروژه با هدف جمع‌آوری نمونه‌هایی از اعماق پوسته اقیانوسی انجام می‌شود تا رازهای شکل‌گیری کف اقیانوس ها و فعالیت‌های تکتونیکی زمین فاش شود.

در قلمرو فیزیک و در تحولی هیجان‌انگیز، برخورددهنده بزرگ هادرونی (LHC) در مرکز سرن سوییس، خود را برای یک تحول بزرگ آماده می‌کند. این مرکز پس از یک دوره فعالیت سه‌ساله که از سال ۲۰۲۶ آغاز می‌شود، وارد فاز ارتقای ظرفیت خواهد شد و با نصب تجهیزات «درخشندگی بالا»، برای شروع به‌کارِ پرقدرت در سال ۲۰۳۰ آماده خواهد شد.

هم‌زمان، آزمایشگاه ملی فرمی آمریکا نیز در آستانه تکمیل آشکارساز Mu2e است. این آزمایش حساس، به‌دنبال کشف رفتار مرموز ذره زیراتمی «میون» و امکان تبدیل آن به الکترون است؛ فرآیندی که می‌تواند درک ما را از قوانین بنیادین فیزیک تغییر دهد. با اتمام ساخت این دستگاه، جمع‌آوری داده‌های نهایی در سال ۲۰۲۷ آغاز خواهد شد.

خبرگزاری دانشجو