کهن‌شهر مراغه با برخورداری از آثار تاریخی و جاذبه‌های طبیعی متعدد و متنوع، همه‌ساله و به ویژه در فصل‌های بهار و تابستان میزبان گردشگرانی از گوشه و کنار کشورمان است؛ هرچند که بیشتر گردشگران تنها با تعدادی از این ظرفیت ها آشنا هستند اما بخش عمده‌ای از آثار به دلیل ضعف اطلاع‌رسانی یا نبود زیرساخت، مغفول مانده است.
وجود بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی که ۱۸۰ مورد از آنها در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسیده، نه تنها دوستداران میراث فرهنگی را مجذوب این شهرستان کرده بلکه طبیعت بکر این کهن‌شهر نیز ظرفیتی برای اکوتوریسم (طبیعت گردی) ایجاد کرده است.
گفت‌وگو با گردشگران طی روزهای مختلف حضورشان در مراغه نیز نشان می‌دهد که در بیشتر موارد، آثار تاریخی شاخص این کهن‌شهر از جمله گنبدهای تاریخی، موزه ایلخانی، معبد مهر و رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه مورد بازدید قرار می‌گیرد و طبیعت مستعد ثبت ملی و بین‌المللی به عنوان ژئوپارک مراغه نیز تعداد بسیار اندکی از گردشگران را در دامان خود جای می‌دهد.
«بهاره عباسی» ساکن ارومیه که همراه با خانواده‌اش به مراغه سفر کرده است، در حاشیه بازدید از رصدخانه تاریخی مراغه می‌گوید: تنها اثر تاریخی که از مراغه در ذهن دارم، همین رصدخانه است.
وی اطلاعات چندانی در خصوص دیگر ظرفیت‌های گردشگری مراغه ندارد اما به بازدیدش از یک گنبد تاریخی در حاشیه رودی که از وسط شهر می‌گذرد(صوفی چای) اشاره دارد و ادامه می‌دهد: این شهر هم آثار تاریخی دارد و هم طبیعی اما ظرفیت‌های گردشگری آن کمتر معرفی شده است.
«ارسلان پرویزی» ساکن کرج که برای بازدید از معبد مهر مراغه به روستای ورجوی این شهرستان سفر کرده است نیز به خبرنگار ایرنا بیان کرد: چند وقت پیش به طور اتفاقی و در فضای مجازی با معبد مهر آشنا شدم و در حاشیه سفر کاری به مراغه، برای بازدید از این اثر به «ورجوی» آمدم.
وی در پاسخ به این سئوال که با چند اثر تاریخی دیگر مراغه آشنایی دارد، بیان کرد: رصدخانه مراغه که شهرت دارد و یکی دو گنبد هم چند سال قبل بازدید کردم اما اثر دیگری به خاطر نمی‌آورم.
«رحیم خانزاده» گردشگر اهل کلیبر، «ملیکا مهربان» ایرانی مقیم نخجوان، «حامد دُردی» از مشهد و دیگر گردشگران مراغه نیز تنها چند اثر تاریخی این کهن‌شهر را می‌شناسند و از همین موارد معدود بازدید می‌کنند؛ ضمن توجه به اینکه برخی از آنها به طبیعت نیز علاقه‌مند هستند و با این وجود، یا فرصت نمی‌کنند یا مسیر و امکانات بازدید از آثار طبیعی در دسترس آنان قرار ندارد.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مراغه می‌گوید: تعدادی از ۱۸۰ اثر ثبتی مراغه شامل تپه و قبرستان باستانی است که لایه‌های تاریخی ارزشمند برای کاوش دارد اما از جذابیت لازم برای گردشگران برخوردار نیست.
به گفته «جواد محرم‌پور» خانه‌های تاریخی سطح شهر به دلیل آنکه مالکیت آنها در اختیار بخش خصوصی است، امکان معرفی و بازدید ندارد اما باید اذعان کرد که در معرفی بسیاری از آثار دیگر تاریخی کوتاهی شده است.
وی در خصوص آثار طبیعی مراغه نیز بیان کرد: چشمه‌های آب درمانی و دیگر آثار طبیعی مراغه که از ظرفیت بی‌بدیلی برای توسعه گردشگری طبیعت برخوردار است، به دلیل عدم سرمایه‌گذاری و نبود زیرساخت‌های مورد نیاز مغفول مانده است.
محرم پور این را هم گفت که مسیر دسترسی به برخی از آثار طبیعی مراغه سخت‌گذر است و هر گردشگری نمی‌تواند بدون تجهیزات از آنها بازدید کند.
سرپرست شهرداری مراغه نیز با اشاره به اینکه مجموعه مدیریت شهری طی سالهای اخیر از طریق عقد تفاهم‌نامه همکاری با اداره میراث فرهنگی در زمینه نگهداری از آثار تاریخی و معرفی آنها وارد میدان شده است، بیان کرد: به طور طبیعی آثار پراهمیتی چون گنبد سرخ و رصدخانه در اولویت قرار گرفت و اکنون محوطه این آثار برای بازدید گردشگران مهیاست.
«شهرام مروتی» به تعدد و تنوع آثار تاریخی در محدوده شهر اشاره دارد و می‌گوید: توجه به ظرفیت‌های گردشگری این کهن‌شهر به عنوان بخشی از وظایف مجموعه مدیریت شهری در دهه‌های گذشته مغفول مانده بود و بر همین اساس نیز تنها بخشی از آثار تاریخی به گردشگران معرفی شده است.
به گزارش ایرنا نگاهی گذرا به برخی از آثار تاریخی این کهن‌شهر که بیشتر مورد بازدید قرار می‌گیرد، ظرفیت‌های متنوع و متعدد گردشگری تاریخی مراغه را بیش از پیش مشخص می‌کند.
گنبد سرخ، شاهکار معماری اسلامی
گنبد سرخ بنایی چهارگوش در دو طبقه و شاهکار معماری اسلامی است که دردوره سلجوقی بنا شد و تاریخ ساخت بنا ۵۴۲ هجری قمری است.
تزئینات آجری و تلفیق آن با کاشی، اسلیمی‌های گچ‌بری‌شده و کتیبه‌های آجری در چهار ضلع بنا از شاخصه‌های ارزشمند این بناست که آغازگر شیوه آذری است.
این بنا به دستور «ابوالعزعبدالعزیز بن محمود بن سعدیدیم الله علده» ساخته شده که نوشته‌های کتیبه ضلع شمالی گواه بر این مدعاست و در جنوب شرقی شهرمراغه در محله جودی‌آباد واقع است.
برج مدور، اثری فاخر از دوره سلجوقی
برج مدور در دوره سلجوقی به سال ۵۶۳ هجری قمری در دو طبقه احداث شد و تزئینات آن تنها در بخش ورودی برج به چشم می خرود؛ از عناصر تزئینی این بنا می‌توان به کاشیکاری، تزئینات آجری و کتیبه آجری بالای درگاه اشاره کرد.
این برج در مرکز شهر مراغه و کوچه «موسوی‌لر» واقع است و با توجه به دسترسی آسان، سالانه شاهد بازدید گردشگران بسیاری است.
گنبد کبود، جاذبه مکمل برج مدور
در کنار برج مدور مراغه برج ده پهلوی منشور شکل زیبائی وجود دارد که در دوره سلجوقی و در دو طبقه بنا شد و از تزئینات آن می‌توان به طاق‌نماها، تزئینات آجری و اسلیمی‌های گچ‌بری شده بدنه خارجی گنبد و نیز کتیبه گچ‌بری شده داخل سردابه اشاره کرد.
همچنین قطاربندی‌ها و کتیبه‌های آجری و کاشی‌کاری‌های بدنه برج که بر روی سکوی سنگی ساخته شده از دیگر عناصر تزئینی این بناست.
گنبد غفاریه جذابیت مضاعفی در حاشیه صوفی‌چای
گنبد غفاریه در شمال‌غربی شهر مراغه و در کنار رودخانه صوفی‌چای و مجاورت پل هلاکوخان واقع است و در دوره ایلخانی و حکومت سلطان ابوسعید به تاریخ ۷۲۵ و ۷۲۸ هجری قمری احداث شد.
این بنای چهارگوش به شکل مکعب بر روی سکوی سنگی و سردابه دخمه‌ای استوار است و در چهار زاویه آن ستون‌هایی با تزئینات حصیری به چشم می‌خورد.هر یک از اضلاع برج به غیر از ضلع شمالی آن دارای دو طاق‌نما و یک حاشیه کتیبه بوده که به خط ریحان نوشته شده است.
کاشی‌های این بنا به رنگ آبی فیروزه‌ای در فرم‌های خاص آن دوره جلوه زیبائی به بنا بخشیده است.
معبد مهر، شهری پنهان در زیر خاک
معبد مهر مراغه سازه‌ای سنگی در مجاورت قبرستان روستاب ورجوب است که در منطقه به امامزاده ملامعصوم مشهور است و شباهت زیادی به معابد مهر یونان، ایتالیا و ترکیه دارد.
در دوره صفوی یا اوایل قاجار یکی از روحانیان به نام آخوند ملامعصوم مراغه‌ای در این مکان دفن شد و برای وی زیارتگاه رواج دادند؛ در دیوار تالار بزرگ این معبد با خط ثلث، آیاتی از سوره آل‌عمران به چشم می‌خورد که آن را بعدها نقش کرده‌اند که استفاده از این محل در دوره‌های اسلامی را آشکار می‌کند.
به روی دیواره ورودی سمت چپ معبد تصویر ماری حک شده که این نقش در دوره اشکانیان بسیار متداول بوده و به روی گچ‌بری‌های این دوره به وفور مشاهده می‌شود.
معبد مهر مراغه در فاصله حدود پنج کیلومتری جنوب مراغه واقع شده و قدیمی‌ترین بنای استان به شمار می‌رود.این معبد به کاوش نیاز دارد و به گفته اهالی وسعت آن در زیر خاک بسیار فراتر از آن چیزی است که کارشناسان تصور می‌کنند.
موزه سنگ‌نگاره‌ها با بنایی به یادگارمانده از دوره زندیه
مقبره آقالار مراغه یا موزه سنگ‌نگاره‌ها این شهرستان ه عنوان بنای باقیمانده از دوره زندیه بیانگر نوع و سبک معماری آن دوره است و عرفا و اشخاص مذهبی، سیاسی و هنرمندان این شهر دراین مکان مقدس آرمیده‌اند که عبدالفتاح موسوی مراغی متخلص به شیخ اشراق و شاهزاده قلی میرزا متخلص به مجنون علیشاه از مهم‌ترین آنهاست.
طی سالهای گذشته این بنا به عنوان موزه سنگ‌نگاره‌های تاریخی منطقه مورد بازدید عموم قرار می‌گیرد؛ بنایی که در جنوب‌شرقی مراغه و به فاصله اندکی از گنبد سرخ در داخل بوستان آقالار واقع است.
اوحدی و آثار ماندگارش برای مراغه
اوحدی از عرفا و شاعران قرن هشتم است و مقبره این شاعر نامی با الهام از چهارتاقی‌های ساسانی و بناهای اسلامی به شکل زیبا ساخته شده و با موزه تخصصی ایلخانی همجوار است.
این بنا در بخش شمالی مراغه و خیابان دانشسرا واقع است و به تازگی نیز پیکر استاد کریمی مراغه‌ای از شعرای مشهور معاصر در مجاورت آن آرام گرفت.
«هوانس» تنها کلیسای باقیمانده از مسیحیان در مراغه
کلیسای هوانس تنها کلیسای باقیمانده از مسیحیان مراغه است و با توجه به نبود خانواده‌های مسیحی در این شهر، به عنوان نماد مذهب یکی از ادیان الهی بسیار حائز اهمیت است.
این بنا در دوره ایلخانی به دلیل تساهل مذهبی آن دوره بنا شده که در دوره‌های بعد الحاقات و تعمیراتی به روب آن انجام گرفته است.کلیسای هوانس در مجموعه‌ای متشکل از مدرسه ارامنه، خانه کشیش و ساختمان نگهبانی قراردارد و در خیابان امام خمینی(ره) این کهن‌شهر واقع است.
کلیسا از سه بخش شامل محراب، صحن و بخش میانی تشکیل شده و محراب جایگاه مخصوص کشیش، بخش میانی مخصوص نزدیکان وی و صحن مخصوص مردم عادی بوده است.
محراب کلیسا شامل سه بخش است؛ بخش میانی عریض‌تر از دوبخش جنبی است که سکوهایی در آنها تعبیه شده است؛ برج ناقوس کلیسا نیز متشکل از چهار ستون است که بر فراز آنها برج ناقوس کلیسا با گنبدی مخروطی وجود دارد.
رصدخانه مراغه یادگار خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه
با توجه به سابقه فعالیت‌های نجومی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی می‌توان گفت رصدخانه مراغه نه تنها کامل‌ترین رصدخانه تا زمان خود است بلکه نخستین رصدخانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می‌رفته است.
زیرا تمام معلومات نجومی که هم‌اکنون بدون دوربین حاصل می‌شود، در آنجا به دست آمده و تا ۳۰۰ سال بعد رصدخانه‌ای با مکانات و تجهیزات آن در غرب به وجود نیامد.
رصدخانه مراغه را با توجه به فعالیت‌های قبل و بعد از آن (تا قبل از کشف دوربین)، در زمینه علم نجوم و ستاره‌شناسی باید نقطه اوج تکامل چنین فعالیت‌هایی و چنین موسسه‌هایی در کشورهای اسلامی دانست.
غارها و معماری صخره‌ای تپه رصدخانه که به پیش از اسلام مربوط می‌شود نیز از جمله جاذبه‌های دیدنی تپه رصدخانه محسوب می‌شود.
این اثر در غرب شهر مراغه و در تپه‌ای به همین نام (رصد داغی) واقع است.
غار هامپوئیل هم سن غار علی صدر همدان
غار هامپوئیل مراغه هم‌سن با غار علی‌صدر همدان است که در بلندای کوهی مشرف به دره زیبای گشایش قرار دارد. هنوز هم غارنوردان در طبقات مختلف این غار اعجاب‌انگیز چاه‌ها، مسیرها و تالارهای جدیدی کشف می‌کنند اما مردم به دلیل تاریکی مطلق و وجود همین چاه‌ها و مسیرهای پیچ در پیچ، امکان بازدید از آن را ندارند.
آثار تاریخی و طبیعی مراغه به سرمایه‌گذاری و اطلاع‌رسانی در سطوح مختلف استانی، کشوری و بین‌المللی نیاز دارد و در صورت توجه می‌تواند باری از دوش اقتصاد کشاورزی‌محور این کهن‌شهر در شرایط کم‌آبی بردارد.
مراغه با حدود ۲۶۳ هزار نفر جمعیت در ۱۲۷ کیلومتری تبریز، مرکز آذربایجان‌‍شرقی واقع است.
ایرنا
