خورشید، ستاره منظومه شمسی است و انسان و حیوان و گیاه هر روز از وجود آن در زندگی خود بهره می‌برند، با این حال ممکن است کمتر به آن بیندیشیم و توجه کنیم، اما افرادی هستند که با دید متفاوتی به پدیده‌های جهان می‌نگرند و با الهام از اعجاز هنر، آثار شگفت‌انگیزی را خلق می‌کنند.

حسن حاتمی فعالیت حوزه نجوم خود را سال‌ها پیش از مرکز نجوم ادیب اصفهان آغاز کرد و این همکاری و فعالیت همچنان ادامه داشته و در این سال‌ها مرکز نجوم ادیب اصفهان یاور وی بوده است. حاتمی تا امروز هیچ‌کدام از ابزار مخصوص حرفه عکاسی یا نجوم را نداشته و برای عکاسی بیشتر از تجهیزات مرکز نجوم ادیب اصفهان و تجهیزات مرکز نجوم آسمان پارس استفاده کرده است. این عکاس مطرح اصفهانی در پانزدهمین دوره مسابقه عکاسی نجوم گرینویچ، برای دومین بار در ژانر فناوری و خلاقیت برگزیده شد. آنچه در ادامه می‌خوانید حاصل گفت‌وگوی خبرنگار ایمنا با حسن حاتمی، عکاس ایرانی است.

ایمنا: ممکن است با یک بیوگرافی کوتاه از شما آغاز کنیم؟

حاتمی: منجم و عکاس خورشید هستم و در زمینه مکانیک تحصیل کرده‌ام. از تابستان سال ۱۳۹۵ یعنی زمانی که ۲۳ ساله بودم، فعالیت در زمینه نجوم را از مرکز نجوم ادیب اصفهان آغاز کردم و هفت سالی است که با این مرکز همکاری می‌کنم. از بدو ورود به این مرکز و پس از گذشت چند ماه در مرحله مقدماتی، خورشید را به‌عنوان سوژه خود انتخاب کردم. ورود من به این مرکز به یک‌سال نمی‌رسید که به صورت متمرکز به عکاسی خورشید و مطالعه آن پرداختم.

ایمنا: پیش از اینکه به مرکز نجوم ادیب وارد شوید تا چه میزان با عکاسی آشنا بودید؟

حاتمی: من در اصطلاح صفر کیلومتر وارد این زمینه شدم، به صورتی که حتی با دکمه شاتر دوربین هم آشنایی نداشتم، هفت سال گذشته با موبایل عکاسی را آغاز کردم، هرچند گوشی‌های موبایل در آن زمان هم نرم‌افزار عکاسی حرفه‌ای به صورت امروزه نداشت، اما از آنجا که عکاسی قواعد مشخص همچون صورت نوردهی، ایزو، فاصله کانونی و موارد دیگر دارد، سعی می‌کردم با استفاده از همین دانسته‌ها از حداقل امکانات عکاسی استفاده کنم سپس با کمک تحقیقات و دوستانی که در زمینه عکاسی فعالیت می‌کردند، عکاسی را کمی حرفه‌ای‌تر از قبل پیش بردم و پس از مدتی که از عکاسی گذشت تا حدودی این حرفه را آموختم.

نخستین کارگاه یک‌روزه عکاسی نجوم را شرکت کردم و پس از آن کلاس عکاسی را به صورت اصولی گذراندم و در نهایت به صورت سازمان‌یافته‌تر پیش رفتم تا توانستم در بعضی موضوعات نجوم سبک عکاسی خود را داشته باشم.

ایمنا: انتخاب عکاسی نجوم از کجا شکل گرفت؟

حاتمی: از ابتدا به فیزیک و اینکه ساز و کار جهان هستی به چه شکل اداره می‌شود، علاقه‌مند بودم، اما از آنجا که هر شخصی با وجود گستردگی علوم نمی‌تواند به تمام علاقه‌مندی‌هایش بپردازد، به‌صورت خاص‌تر به فیزیک علاقه داشتم و در این علم ذرات بنیادی و فیزیک نجومی به‌خصوص خورشید را بررسی کردم که در این زمینه تنهابه بعد عکاسی از خورشید نپرداختم.

یک قسمت از فعالیت من روی خورشید، عکاسی از آن بود و روی فیزیک خورشید نیز متمرکز شدم و موضوعات مطالعاتی همچون تأثیرات زیستی روی زمین فرایندهای شیمیایی میدان‌های فرامغناطیسی که در خورشید رخ می‌دهد، همچنین موضوع‌های فلسفی در مورد خورشید را بررسی کردم که تمام این موارد به صورت زنجیروار به یکدیگر متصل است، اما این پروسه چندین ساله را با عکاسی آغاز کردم و با دیدن پدیده‌ها و پویایی خورشید متوجه شدم با ژانرهای دیگر عکاسی نجوم متفاوت است به این جهت که خورشید در هر عکس حتی با فاصله زمانی کم بسیار متفاوت دیده می‌شود.

عوامل دیگر همچون اینکه از سنین کودکی فکر می‌کردم اگر مسیری را طی کنم پس از این مسیر به خورشید می‌رسم چون خورشید در محل خاصی طلوع و غروب می‌کند برای انتخاب عکاسی نجوم بی‌تأثیر نبود و تمام این موارد دست به دست هم داد تا در این زمینه مشغول شوم، هرچند در زمینه‌هایی همچون ماه، سیارات و کمی عکاسی عمق آسمان نیز فعالیت دارم، اما تمرکزم روی خورشید است.

ایمنا: اگر به چند سال گذشته که این زمینه از عکاسی را انتخاب کردید، بازگردید، آیا بازهم همین موضوع را برای عکاسی انتخاب می‌کنید یا بیشتر به ابعاد فیزیکی خورشید می‌پردازید؟

حاتمی: به‌نظرم همین راه را انتخاب می‌کردم؛ باید بگویم به‌طور معمول افرادی که فیزیک خورشید را مطالعه می‌کنند به‌صورت عملی خورشید را نمی‌شناسند و افرادی که عکاسی خورشید و رصد را انجام می‌دهند به صورت جزئی از فیزیک خورشید چیزی نمی‌دانند، به همین دلیل سعی کردم هر دو موضوع را کنار هم تا جایی که ممکن است کار کنم و این امر موجب شده است در پروژه‌های فضایی مسائلی را شناسایی یا رفع کنم که برای دانشمندان خورشید در پروژه‌های فضایی اروپا یا آمریکا جالب توجه بوده است.

ایمنا: با توجه به اینکه در باور عموم عکاسی فعالیت گران‌قیمتی است، آیا به دیگران توصیه می‌کنید وارد این حرفه شوند؟

حاتمی: اگر شخصی بخواهد عکاسی را به صورت حرفه‌ای آغاز کند، هزینه‌بر است، چرا که اگر بخواهیم عکاس تخصصی در زمینه خورشید باشیم، بیشتر از دیگر ژانرهای عکاسی هزینه دارد، اما من برای این حوزه از نظر خرید ابزار هزینه‌ای نکرده‌ام و تا امروز با وجود دریافت مقام‌های عکاسی جهانی همچون چاپ عکس در نشنال جئوگرافیک (National Geographic) و موزه تاریخ طبیعی و با اینکه در جهان به‌عنوان یک عکاس خورشیدی شناخته شده‌ام، تاکنون تلسکوپ، دوربین دوچشمی و حتی دوربین عکاسی نداشته‌ام و در تمام این سال‌ها پس از جلب رضایت که کار سخت و زمان‌بری نیز بود از ابزارهای مرکز نجوم ادیب استفاده کردم، اما این مسیر برای من بدون چالش و هزینه هم نبوده است و به طور مثال با توجه به اینکه ساکن اصفهان نیستم برای رفت و آمد باید هزینه می‌کردم یا به دلیل اینکه از شرایط آب و هوایی لحظه‌ای اصفهان بی‌خبر بودم، گاهی شرایط عکاسی در این مرکز مقدور نبود و هم عکاسی انجام نمی‌شد و هم هزینه‌ای اضافه برای رفت‌وآمد متحمل می‌شدم.

افرادی که به این حوزه علاقه دارند، می‌توانند از مراکز نجوم استفاده کنند یا اگر دوستانی داشته باشند، می‌توانند از آن‌ها کمک بگیرند. افراد باید بدانند قسمتی از عکاسی نجومی ابزار آن و قسمت مهم‌تر پردازش تصویر و خروجی گرفتن آن است. من زمانی که شرایط عکاسی را نداشتم، روی داده‌های عکاسان دیگر کار می‌کردم و همین امر موجب شد که دید متفاوتی نسبت به عکاسی نجومی به‌دست بیاورم.

ایمنا: با توجه به تجربه هفت‌ساله شما در این زمینه اگر شخصی بخواهد وارد این حرفه شود، چقدر زمان می‌برد تا از نظر مهارتی هم سطح شما شود؟

حاتمی: من خودم را عکاس نجومی در حال آموزش می‌دانم و حرفه‌ای نمی‌دانم و به همین خاطر در این زمینه تدریس نمی‌کنم، اما با یک دوربین گران‌قیمت نمی‌توان عکاس خوبی در این حیطه شد. در بعضی رقابت‌های جهانی عکاسی نجومی، ممکن است یک عکس سطح پایین مقام بهتری نسبت به عکس باکیفیت‌تر بگیرد و به این دلیل است که کیفیت عکس تنها یکی از پارامترهای انتخاب عکس است و اینکه عکس از چه زاویه‌ای گرفته شده یا علت گرفتن عکس چه بوده است و مواردی از این دست در انتخاب اهمیت دارد و به صورت کلی عکسی انتخاب می‌شود که حرفی برای گفتن داشته باشد. با گوشی‌هایی که در حال حاضر در بازار وجود دارد ممکن است هر فردی بتواند عکس فاخری ثبت کند، اما معیار عکاس بودن نیست.

برای من نیز این اتفاق رخ داده است، به‌طور مثال عکس‌های خورشید بسیار زیباتری از عکس‌هایی که من عکاس آن بودم گرفته شده است، اما گاهی مجلات معتبر از عکس‌های من استفاده کرده‌اند به این دلیل که در آن عکس بیشتر از حد انتظار از ابزار استفاده شده بود و شخصی که عکس بهتر گرفته بود صرفاً به خاطر مهارتش نبود و ابزار بهتری داشت.

با تجربه می‌توان در زمینه عکاسی نجوم به سطح قابل توجه رسید، چرا که ابزارهایی که برای عکاسی مهم است را هر عکاس در هر ژانری آموخته است، اما تجربه به ما می‌آموزد که چگونه از این ابزار استفاده کنیم.

ایمنا: آیا در طی مسیر خود با مشکلاتی مواجه شده‌اید که منجر به ایجاد تفکر خروج از این حیطه باشید؟

حاتمی: بله، بارها با مشکلاتی مواجه شدم که وسوسه کنار گذاشتن کار را برایم ایجاد می‌کرد، اما تسلیم نشدم و به مسیر خود ادامه دادم.

با وجود آنکه نهایت استفاده را از تجهیزات مراکز نجومی داشته‌ام، اما با محدودیت‌هایی نیز مواجه شدم که برای رفع آن به ابزاری بسیار گران‌قیمت نیاز داشتم که تهیه آن ابزار نه برای من و نه برای مرکز مقدور نبود، به همین جهت از چند سال پیش روی داده‌های تلسکوپ‌های فضایی و رصدخانه‌های بزرگ دنیا کار می‌کنم‌.

امیدوارم مراکزی همچون مجموعه ادیب در کشور افزایش پیدا کند تا افرادی که به این زمینه علاقه دارند بتوانند با سختی کمتر به این فضا وارد شوند و بتوانند از ابزارهای این مراکز استفاده کنند.

ایمنا: زیباترین سوژه‌ای که از آن عکس گرفتید چه بوده است؟

حاتمی: در نجوم تمام پدیده‌ها زیبا است و در بسیاری زمان‌ها پدیده را به دلیل محدودیت ابزار به‌صورتی که دیدم نتوانستم ثبت کنم، اما در پاسخ به سوال شما می‌توانم بگویم تمام افراد خورشید را در اوج فعالیت آن دوست دارند و در این زمان عکاسان مشغول به عکاسی می‌شوند، اما برای من متفاوت بوده است و رشد من در عکاسی در دوره کمینه خورشید اتفاق افتاده است، به همین دلیل عکس‌های کمینه را بیشتر دوست دارم و در این دوره عکس‌های بیشتری از خورشید ثبت می‌کنم. شاید اگر دوره کمینه خورشید را درک نمی‌کردم بسیاری از نگاه‌ها و تجربه‌های امروز را نداشتم.

ایمنا: تفاوت عمده عکاسی نجوم با دیگر زمینه‌های عکاسی در چیست؟

حاتمی: به لحاظ تکنیک تفاوت‌ها بسیار است، اما یکی از بزرگترین تفاوت‌ها این است که اجرام در فضا همچون زمین ثابت نیستند و همواره در حال حرکتند، تفاوت بعدی این است که در شهر امکان عکس گرفتن نیست و در شرایط سخت و خارج از شهر امکان عکاسی وجود دارد که گاهی هوای سرد زمستان این شرایط را سخت‌تر می‌کند، نوردهی بیشتر از حد مشخص امکان‌پذیر نیست و در نهایت لازم است بگویم برای ژانرهای دیگر عکاسی دانستن کلیات کفایت می‌کند، اما در عکاسی نجومی نمی‌شود فردی عکاس باشد، اما منجم نباشد.

سوژه‌های عکاسی من فقط به عکاسی خورشید ختم نمی‌شود و به عکاسی عمق آسمان یا آسمان شب که زیرمجموعه عکاسی نجوم است، همچنین عکاسی ماکرو نیز می‌پردازم، مطالعات دیگری همچون فلسفه هم دارم که به صورت مستمر برای آن وقت می‌گذارم و به ورزش نیز اهمیت می‌دهم.

ایمنا