هرچند که سال ۱۴۰۲ سال جولان فیلم‌های کمدی بود و نزدیک به دوسوم فروش سینمای ایران را آثار طنز به خود اختصاص دادند اما تلخی‌ها و تراژدی‌های این سال نیز برای سینما کم نبود. فقدان‌های متعددی در هنر هفتم رخ داد و چهره‌های شاخصی از سینماگران تراز اول کشور چشم از جهان فروبستند.
سال ۱۴۰۲ درحالی دامن خود را برمی چیند و به پستوی خاطرات تقویمی می خزد که یادگارهای تلخ و شیرینی از خود به جای گذاشته است. سینما به عنوان ویترین هنرهای مردمی و مردم پسند، در شکل دادن به این خاطرات جمعی نقش غیرقابل انکاری دارد. سینمای ایران در این سال، پس از چند سال رکود کرونایی، دوباره در همان موقعیتی نشست که قبلا بود. گیشه ها رونق گرفتند و مخاطبان هنر هفتم، بار دیگر سالن ها را با حضور پرشمار خود شلوغ و پرازدحام کردند. جشنواره های سینمایی با تمام نقدها و چالش ها برگزار شدند و تولیدات سینمایی روی پرده های نقره ای به نمایش درآمدند. رقم فروش کلی صنعت سینما از ۱۰۰۰ میلیارد تومان عبور کرد و جمعیتی حدود ۲۷ میلیون نفر در سینماهای سراسر کشور حاضر شدند؛ ارقامی امیدبخش و راهگشا که می تواند سرمایه ای برای شکوفایی سینما باشد.
هرچند سال ۱۴۰۲ سال جولان فیلم های کمدی بود و نزدیک به دوسوم فروش سینمای ایران را آثار طنز به خود اختصاص دادند اما تلخی ها و تراژدی های این سال نیز برای سینما کم نبود. فقدان های متعددی در هنر هفتم رخ داد و چهره های شاخصی از سینماگران تراز اول کشور چشم از جهان فروبستند. سال با مرگ بهت آور کیومرث پوراحمد شروع شد و بهاری اندوهبار برای سینمای ملی رقم زد. هنوز در میانه سال بودیم که قتل دلخراش و هولناک داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی فر رسانه ای شد تا پاییز ۱۴۰۲ را به یکی از غم انگیزترین خزان های این سال ها تبدیل کند. تعداد دیگری از سینماگران هم اعم از بازیگر، فیلمنامه نویس، تهیه کننده و عوامل گوناگون این هنر-صنعت در این سال درگذشتند تا ۱۴۰۲ از خسارت بارترین سال ها به لحاظ فقدان نیروی انسانی باشد.
مطلب حاضر، یادکردی است از چهره های شاخص سینمای ایران که در سال ۱۴۰۲ روی در نقاب خاک کشیدند. سینمای ایران تا همیشه، وام دار هنرنمایی و کاردانی این چهره های فقید خواهد بود. نام این هنرمندان فقید برحسب ترتیب تاریخی فوت شان در این گزارش ردیف شده است.
کیومرث پوراحمد/ ۱۶ فروردین
کیومرث پوراحمد سینماگر خاطره‌ساز دهه ۷۰ و ۸۰ است که هنوز هم آثار ماندگار او مثل «قصه‌های مجید» و «خواهران غریب» پس از بارها نمایش، استقبال مخاطبان را همچنان در پی دارد.
این هنرمند شاخص و صاحب سبک ۱۶ فروردین ۱۴۰۲ در بندر انزلی به انتخاب مرگ خودخواسته درگذشت و جامعه سینمایی را با بهت و حیرت مواجه کرد.
حسام محمودی/ ۱۲ اردیبهشت
بازیگر محجوب فیلم ها و سریال های دل پسند، نیمه اردیبهشت پیمانه عمرش لبریز شد و در عین جوانی در گذشت. همین امسال بود که حضورش در «شکار حلزون» در ویترین جشنواره فیلم فجر و نقش بستن او بر پرده سینما، افسوس مخاطبان را برانگیخت. حسام محمودی که بیشتر به واسطه سریال‌های تلوزیونی چون «لحظه گرگ و میش»، «دلدار» و … شناخته می‌شد در سینما هم با فیلم‌هایی مثل «رمانتیسم عماد و طوبا» و «غریب» شناخته شد.
او البته آثاری همچون «شب بیرون»، «خسته نباشید!»، «امروز»، «حق سکوت»، «مردن به وقت شهریور»، «آستیگمات»، «مرگ ماهی» را هم در کارنامه داشت. درگذشت زودهنگامش در حالی که فقط ۳۷ سال داشت، باعث شد از آن به عنوان یک شوک بزرگ یاد کنند. جوانمرگی او شوک دوم به جامعه سینمایی کشور پس از مرگ پور احمد بود.
فخری خوروش/ ۲۰ خرداد
بازیگر زنی که در دوره ای تقریبا پای ثابت اکثر فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی بود و از نامزدهای همیشگی نقش های مادرانه به شمار می آمد ۲۰ خرداد درگذشت. او بازیگر باسابقه‌ای بود که هر دوره از زندگی‌اش یادآور اثری ماندگار است و در تواتر و سینما تجربه همکاری با بزرگانی همچون عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمشید مشایخی، محمدعلی کشاورز، جمشید لایق، پرویز فنی‌زاده، جعفر والی، عباس جوانمرد و … را داشت.
او را می‌توان با آثاری همچون «تاراج»، «صاعقه»، «قرنطینه» و… یاد کرد که در ۲۰ خردادماه درحالی که ۹۴ سال داشت، در لس‌آنجلس درگذشت.
فریماه فرجامی/ ۹ تیرماه
فریماه فرجامی کارش را در عرصه هنر ابتدا با گویندگی نمایش‌های رادیویی آغاز کرد و بعد از آن راهش برای ورود به سینما در سال ۵۹ با «گفت هر سه نفرشان» هموار شد. او گرچه آثار شاخصی همچون «اجاره‌نشین‌ها»، «مادر»، «نرگس» و…را در کارنامه خود دارد اما دوری خودخواسته‌اش از سینما باعث شد تا حضورش کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر شود و هرچند همین اواخر «لامینور» را روی پرده داشت اما بعید است نسل تازه سینمادوستان ایرانی با آثار او آشنایی داشته باشند.
فریماه فرجامی بازیگر توانمندی بود که نقش‌آفرینی‌هایش در خاطره مخاطبان سینما باقی می ماند. این بازیگر در ۹ تیرماه در سن ۷۱ سالگی از دنیا رفت.
ایرج تقی‌پور/ ۲۹ تیرماه
ایرج تقی‌پور نه فقط یک تهیه‌کننده که تجربه سال‌ها فعالیت در امور تبلیغاتی و داوری بخش مواد تبلیغی جشنواره فیلم فجر را هم داشت. او در عرصه تهیه‌کنندگی اما آثار ماندگاری را از خود به جای گذاشت. ایرج تقی‌پور یک بار با همکاری اصغر فرهادی «شهر زیبا» را تولید کرد «رقص در غبار»، «صندلی خالی» هم از دیگر تولیدات او بود.
او را گرچه می‌توان از تهیه‌کنندگان استخوان‌خردکرده سینمای ایران دانست اما آخرین فیلمش با عنوان «عموزادگان» را به دلیل فراهم نبودن شرایط ساخت نتوانست بسازد و همین تبدیل به حسرتی برای بازماندگان و دوستدارانش شد . ایرج تقی‌پور ۲۹ تیرماه به دلیل ابتلا به بیماری درگذشت.
ابراهیم گلستان/ ۳۱ مردادماه
هم عکاس بود هم فیلمساز، هم نویسنده بود و هم روزنامه نگار. مترجم هم بود. تلفیقی از هنرهای مختلف را در وجود خود داشت و از پیشگامان موج نو در سینمای ایران به شمار می آمد. ابراهیم گلستان به واسطه زندگی پر فراز و نشیبش چهره‌ای آشنا برای اهالی فرهنگ و هنر و البته هنردوستان است. اما فیلمسازی او در همان دهه ۵۰ متوقف ماند و دیگر فیلمی نساخت.
ابراهیم گلستان البته خانواده‌ای هنردوست را هم پرورش داد، فرزندش لیلی گلستان از هنرمندان هنرهای تجسمی است و مانی حقیقی به عنوان نوه او کارگردان و بازیگر سینماست.ابراهیم گلستان ۳۱ مردادماه در سن ۱۰۱ سالگی در انگلیس درگذشت.
آرش میراحمدی/۲۵ شهریور
یکی از شناخته شده ترین و پرکارترین بازیگران برنامه ها و نمایش های کودکان و نوجوانان در تلویزیون و نیز تئاتر،آرش میراحمدی بود که روز ۲۵ شهریور در عین جوانی بر اثر بیماری درگذشت.
امرالله صابری/ ۶ مهرماه
هامون‌بازان او را با نقش سیدمرتضی در این فیلم به یاد می‌آورند همانجا که نقش یک آدم معنویت گرا و روشنفکر را بازی می‌کرد و با شخصیت اصلی فیلم یعنی خسرو شکیبایی دوستی نزدیکی داشت. امرالله صابری هم از جمع بازیگران فیلم‌های داریوش مهرجویی بود که گویی امسال سالشان بود و هر کدام در برهه‌ای رخت از این دنیا بستند.
امرالله صابری در رشته بازیگری و کارگردانی در دانشگاه آلمان تحصیل و کار در عرصه هنر را با تئاتر آغاز کرده بود تا اینکه با داریوش مهرجویی و با نقش کوتاهی در فیلم «پستچی» پا به عرصه سینما گذاشت. بازیگری اما تنها پیشه او نبود، با مروری بر کارنامه امرالله صابری می‌توان دریافت سابقه ترجمه برخی از کتاب‌ها را هم داشته است. این بازیگر ۶ مهرماه و درحالی که ۸۲ سال داشت بر اثر کهولت سن درگذشت
فردوس کاویانی/ ۹ مهرماه
از محبوب ترین بازیگرانی که در نقش های خود تصویر مردی مهربان و صادق را به نمایش می گذاشت. فردوس کاویانی بود. این بازیگر پیشکسوت در فیلم هایی مثل اجاره نشین ها،در مسیر تندباد و تفنگ سرپر ایفای نقش کرد اما چیزی که او را بیش از نقش دیگر به مردم شناساند بازی در سریال پرطرفدار “همسران” بود . او صاحب سیمرغ بلورین نقش مکمل مرد از جشنواره فیلم فجر هم بود. فردوس کاویانی پس از مدت ها بیماری،روز ۹ مهرماه درگذشت.
آتیلا پسیانی/ ۱۴ مهرماه
از تلخ ترین درگذشت های سینماگران در سال ۱۴۰۲،درگذشت آتیلا پسیانی، بازیگر محبوب و دوست داشتنی سینما ،تئاتر و تلویزیون بود. اردیبهشت ماه بود که مراسم نکوداشتش در خانه هنرمندان برگزار شد، تنها ساعتی پس از برگزاری این مراسم، تصاویرش به سرعت در فضای مجازی دست به دست شد تا یک واقعیت را عیان کند؛ اینکه حال آقای بازیگر خوب نیست. آتیلا پسیانی راه هنر را از کودکی در پیش گرفت، او فرزند جمیله شیخی بازیگر باسابقه سینما و تئاتر بود و همین امر باعث شده بود از سنین کم در فضای هنر تنفس کند. او در آثار ماندگاری همچون «کشتی آنجلیکا»، «دو فیلم با یک بلیت»، «مسافران»، «خاکستر سبز»، «هیوا»، «گاوخونی» و… ایفای نقش کرد و ۱۴ مهرماه به دلیل عوارض ناشی از بیماری سرطان در فرانسه درگذشت.
داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر/ ۲۲ مهرماه
شاید بهت آورترین حادثه سینمایی سال و بلکه شگفت انگیزترین خبر فرهنگی-اجتماعی سال ۱۴۰۲ قتل داریوش مهرجویی و همسرش باشدو بامداد ۲۲ مهرماه بود که ناگهان خبر درگذشت داریوش مهرجویی به همراه همسرش وحیده محمدی‌فر فضای مجازی و رسانه‌های رسمی را تسخیر کرد. کارگردان صاحب‌سبک سینمای ایران و وحیده محمدی‌فر درحالی‌که در ویلای شخصی خود به سر می‌بردند توسط چند نفر که بعدها گفته شد از اتباع کشور همسایه بودند به قتل رسیدند تا خبر درگذشت بهت‌آورشان در صدر اخبار قرار بگیرد.
داریوش مهرجویی از کارگردانان موج نوی سینمای ایران بود که تلفیق هنر، فلسفه، سینما و اقتباس در کارش باعث شده بود به یکی از نام‌آورترین سینماگران ایرانی تبدیل شود
حتی اگر دیگر آثار او را هم ندیده باشید حتماً «مهمان مامان» یا «گاو» را دیده‌اید. اما او خالق «سارا»، «لیلا»، «پری» و… هم بود. وحیده محمدی‌فر،همسر او هم از فیلمنامه‌نویسان و طراحان لباس سینما بود.
بیتا فرهی/ ۴ آذرماه
او را در قامت زنی سرکش در «هامون» می‌شناسیم، با همان بگومگوها با خسرو شکیبایی. بیتا فرهی را می‌توان از زنان تاثیرگذار سینمای ایران دانست؛ بازیگری که خیلی زود پذیرای نقش‌های مادری شد و احتمالاً پررنگ‌ترین خاطره از او در این نقش به «خون‌بازی» گره بخورد، مادری که سعی داشت فرزند گرفتار در اعتیادش را نجات دهد.
احتمالاً او را با «بانو» و «اعتراض» هم به یاد بیاورید اما آخرین حضور او روی پرده سینما به فیلم سینمایی «لامینور» بازمی‌گردد. بیتا فرهی مدتی را نزد دخترش در پاریس زندگی می‌کرد اما در پی عوارض بیماری ریوی به ایران بازگشت و در نهایت ۴ آذرماه درگذشت.
پروانه معصومی/ ۶ آذرماه
همزمان با روزهای پخش چندین و چندباره سریال «یوسف پیامبر» از تلویزیون بود که خبر درگذشت این بازیگر پیشکسوت، رسانه‌ای شد؛ بازیگری که البته سال‌ها بود تهران را به مقصد رشت ترک کرده و به‌واسطه همین موضوع، حضورش در آثار سینمایی و تلویزیونی کم‌رنگ شده بود.
او را علاوه بر «یوسف پیامبر» در سینما احتمالاً بیشتر به‌خاطر بازی در فیلم‌هایی همچون «گل‌های داوودی»، «جهیزیه‌ای برای رباب»، «شکوه زندگی» و…بشناسید. پروانه معصومی بازیگری است که بهرام بیضایی او را به سینمای ایران معرفی کرد و بعدها در نقش‌های مادرانه در سینما و تلویزیون ماندگار شد. او ۶ آذرماه در رشت درگذشت.
رضا صفایی‌پور/ ۲۶ آذرماه
از بازیگران نسل اول انقلاب بود که حضورش در نقش‌های منفی هنوز هم در خاطرات باقی مانده است. او به «طوفان» سینمای ایران شهرت داشت که فعالیتش در عرصه ورزش‌های رزمی او را به بیماری پارکینسون مبتلا کرد. رضا صفایی‌پور را بدمن سینمای ایران توصیف می‌کنند که اتفاقاً در آثار پرمخاطبی همچون «قهرمانان»، «مردی در آتش»، «انفجار»، «شکار در شب»، «کانی مانگا»، «چشم عقاب» و… حضور داشت که در کنار جمشید هاشم‌پور و حسن رضایی به‌عنوان سه ستاره اصلی سینما معرفی می‌شدند.
سال بد برای دوبله
غیر از حوزه سینما، هنر دوبله ایران نیز در سال ۱۴۰۲ متحمل فقدان ها و درگذشت های تلخ و جبران ناپذیری شد. چند نفر از بزرگ ترین هنرمندان دوبله ایران در این سال چشم بر جهان فروبستند. استاد علی محمد اشکبوس، هنرمند شاخص عرصه دوبله که صدایش در بسیاری از فیلم های خارجی و ایرانی ماندگار شده است در تاریخ ۲۲ تیرماه در سن ۷۸ سالگی فوت کرد.
استاد حمید منوچهری،دوبلور پیشکسوت و از مدیران برجسته دوبلاژ،روز ۱۱ مرداد در سن ۸۱ سالگی درگذشت.
استاد ناصر طهماسب نیز پس از ۶۰ سال دوبلوری و اجرای هنرمندانه آثار، نهایتا در اول دی ماه در سن ۸۴ دیده بر جهان بست. استاد پرویز ربیعی نیز که در آثار درخشانی مثل شرلوک هولمز صداپیشگی و دوبله انجام داده بود در ۱۵ اسفند درگذشت.
توران مهرزاد،بازیگر و دوبلور هم در ۲۸ آذر در ۹۳ سالگی درگذشت.
سینا زند هم که از دوبلورهای جوان بود در ۳۱ خرداد در ۳۵ سالگی فوت کرد.
خانواده بزرگ سینمای ایران در سالی که گذشت در کنار این چهره ها، شاهد فقدان هنرمندان دیگری هم بود که همگی به سهم خود در بالیدن سینمای ایران و تولیدات آن سهم داشته‌اند. اسماعیل سلطانیان بازیگر، سعید بخشعلیان فیلمبردار و مستندساز، اسفندیار مجتبی زاده ابراهیمی بازیگر، مازیار بازیاران، دوبلور و فیلمنامه نویس، مرتضی پور صمدی مدیر فیلمبرداری،رضا حداد کارگردان، اکبر قدمی بازیگر،پردیس افکاری بازیگر، معین محمودزاده بازیگر، حمیدرضا مرادی بازیگر نوجوان فیلم‌های دهه ۷۰ سینمای ایران، ابراهیم بصیرت بازیگر، بیژن سراجی بازیگر «سیزده»، مازیار شیخ محبوبی صدابردار «مهمان مامان»، خسرو امیرصادقی تهیه‌کننده «پسر تهرانی»، بهاره حسینی منشی صحنه «رحمان ۱۴۰۰»، نورمحمد ذوالفقاری بازیگر «غلامرضا تختی»، مهدی امامی کارگردان سینمای مستند، رضا نوروزی مدیر تدارکات و مدیر تولید «سن پترزبورگ»، فریدون فرشباف مستندساز و پژوهشگر حوزه انیمیشن، نیز از دیگر درگذشتگان سینمای ایران در سال سخت ۱۴۰۲ بودند.
نور نیوز
