کارگردان پویانمایی «سفر به تاریکی» گفت: تولید انیمیشن در ایران سیر صعودی دارد و ما هنوز در مرحله آزمون و خطا و در حال بالا رفتن از پله‌های نردبان هستیم.
نشست خبری پویانمایی «سفر به تاریکی»، از آثار سی‌و‌پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان با حضور علی بصیری نیک، کارگردان و محمدمهدی نخعی‌راد، تهیه‌کننده اثر و اجرای سحر قناعتی، روز گذشته، ۱۸ مهرماه در سینما ساحل اصفهان برگزار شد.
در ابتدای نشست، قناعتی ضمن بیان خلاصه‌ای از این پویانمایی اظهار کرد: مقام معظم رهبری بر جهاد تبیین تأکید بسیاری دارد و یکی از قصه‌هایی که لازم بود برای کودکان و نوجوانان به شکل هنرمندانه‌ای روایت شود، واقعه گوهرشاد بود که عوامل «سفر به تاریکی» نیز در همین راستا تلاش کردند.
تهیه‌کننده این پویانمایی توضیحاتی درباره این اثر بیان کرد و گفت: واقعه گوهرشاد، اتفاقی بود که ۷۰ سال پیش افتاد و بسیاری از بزرگسالان نیز در جریان آن نبودند. تا به حال با سند محکمی فیلمی درباره آن ساخته نشده بود و ما تصمیم گرفتیم این پویانمایی را بسازیم تا بچه‌ها با اتفاقی که در آن زمان افتاد، آشنا شوند. ما تحقیق بسیاری درباره اینکه شهرمان، مردممان و لباسمان چطور بوده است، انجام دادیم تا مستند باشد.
مجری نشست با اشاره به مواجهه دو قطب از مخاطبان با این پویانمایی تصریح کرد: یک‌سری از بچه‌ها این پویانمایی را بسیار دوست داشتند؛ اما فکر می‌کنم داستان برای عده‌ای دیگر سنگین بود.
کارگردان «سفر به تاریکی» درباره روند نگارش فیلمنامه در پاسخ به پرسش مجری توضیح داد: معمولاً مخاطب کودک یا با کار ارتباط برقرار می‌کند یا نه. رده سنی که ما برای این کار در نظر گرفته بودیم، ۹ تا ۱۵ سال بود؛ ولی ظرفیت داستان بسیار فراتر و تلاش ما بر این بود که هم مخاطب کودک را جذب کنیم و هم مخاطب بزرگسال را. بسیاری از بزرگترها نیز اطلاع دقیقی درباره قیام گوهرشاد ندارند و اگر هم اطلاعی وجود دارد، در حد حرف‌هایی‌ست که از نسل قبل به آنها انتقال پیدا کرده است. جذب طیف گسترده‌ای از مخاطبان، یکی از بزرگترین چالش‌های ما در این پروژه بود که امیدوارم موفق شده باشیم.
در ادامه، مجری درباره تکنیک کار، میانگین سنی تیم سازنده و اینکه آیا آنها از هنرمندان بومی مشهد هستند، سؤالاتی مطرح کرد.
استفاده از ظرفیت‌های بومی مشهد برای تولید پویانمایی
کارگردان «سفر به تاریکی» در این‌باره توضیح داد: تلاش ما در این پروژه این بود که از هنرمندان بومی استفاده کنیم و تقریباً می‌توان گفت بیش از ۹۰ درصد پروسه تولید این اثر در مشهد طی شد و از نیروهای جوان در ساخت اثر استفاده شده است. ما حتی برای تولید این پروژه، تعدادی از نیروهایمان را از صفر آموزش دادیم. این پروژه فضایی ایجاد کرد که یک‌سری از افراد علاقه‌مند بتوانند در محیطی حرفه‌ای فعالیت کنند.
تهیه‌کننده این پویانمایی نیز درباره صرفه‌جویی در هزینه‌های ساخت اثر بیان کرد: هنگامی که این پروژه را شروع کردیم، مشکلات اقتصادی و گرانی دلار موجب شد تا هزینه‌ها چند برابر شود. این اتفاق خارج از پیش‌بینی بود، به ما ضربه زد و باعث طولانی شدن تولید و تأثیر بر دستمزدها شد.
کارگردان «سفر به تاریکی» در پاسخ به سؤال یکی از خبرنگاران نوجوان درباره تحقق اهداف این اثر گفت: این سؤال برای تمام پروژه‌ها مطرح می‌شود، به این دلیل که ما برای تعیین رده سنی مخاطب در کشورمان دچار چالش هستیم، مخصوصاً برای پروژه‌های فرهنگی و تاریخی.
وی ادامه داد: دیدگاه ما این است که تولید انیمیشن در ایران سیر صعودی دارد و ما هنوز در مرحله آزمون و خطا هستیم. تمام پروژه‌هایی که تولید می‌شود، معضلاتی دارد؛ ولی اگر به‌صورت کلان به آن نگاه کنیم، در حال بالا رفتن از پله‌های نردبان هستیم و می‌توانیم از پیام‌هایی که مخاطبان به ما می‌دهند، درس بگیریم. در خصوص این پروژه، به‌دلیل آنکه طیف گسترده‌ای از مخاطبان را در نظر گرفته بودیم، قاعدتاً در بخش‌هایی ضعف داشتیم؛ اما تلاشمان این بود که مخاطب کودک و بزرگسال در حد درک خودشان، برداشت درستی از پروژه داشته باشند.
بصیری نیک تصریح کرد: اکثر دانش‌آموزان با درس تاریخ میانه خوبی ندارند و ما یعنی کسانی که تولید محتوا می‌کنیم، تا جای ممکن باید تلاش کنیم افتخارات و معضلات تاریخی خودمان را در فیلم، موسیقی یا متون به نمایش بگذاریم تا بچه‌ها سؤالاتشان را مطرح کنند.
وی در پاسخ به خبرنگار دیگری در خصوص الهام‌بخشی هنگام ساخت انیمیشن افزود: یکی از جذابیت‌های تولید انیمیشن این است که یک گروه با یکدیگر همدل می‌شوند و از ابتدا تا پایان به‌صورت منسجم کار می‌کنند. پروسه تولید انیمیشن بسیار سخت و زمان‌بر است و ما روزهایی را پشت سر گذاشتیم که بچه‌ها شاید تا نیمه شب در استودیو مشغول کار بوده‌اند تا به زمان تحویل پروژه آسیب نرسد. این همبستگی و تلاش‌هایی که تک‌تک عوامل در بخش‌های گوناگون انجام می‌دهند، برای کسانی که در تولید انیمیشن فعالیت می‌کنند، الهام‌بخش و جذاب است.
کارگردان «سفر به تاریکی» در خصوص ایده سفر در زمان در این پویانمایی توضیح داد: اگر بخواهم جدا از واقعه گوهرشاد صحبت کنم، نشان دادن فرهنگ، مشاغل و سطح زندگی در شهرهای گوناگون کم‌کم در حال از بین رفتن است. ما در این پویانمایی، نمدبافی را در نظر گرفتیم که مغازه‌های آن را در کودکی دیده بودم؛ اما اکنون دیگر چنین مغازه‌ها و کارگاه‌هایی وجود ندارد و اگر هم باشد، فروشگاه محدودی در قالب فروش اجناس تزئینی است. چیزی که بارها در محیط‌های گردشگری دیده‌ایم که مردم لباس‌های قدیمی می‌پوشند و با آنها عکس می‌گیرند؛ اما اگر از آنها بخواهیم با همان لباس به بازار بروند و خرید کنند، حاضر به چنین کاری نیستند.
وی اظهار کرد: آنچه در این کار برای ما جالب بود اینکه، تیم تولید کار به تحقیق می‌پرداخت تا بفهمد این لباس‌های نمدی اصلاً از کجا آمده، چرا در آن دوره زیاد بوده و چه بخش از فرهنگ زندگی مشهد را دربر داشته است؛ بنابراین آگاهی‌‌مان بیشتر شد و سعی کردیم آن را به نسل جدید انتقال دهیم.
فقدان جلوه‌های صوتی در «سفر به تاریکی»
بصیری نیک در پاسخ به پرسش خبرنگار نوجوان دیگری راجع به فقدان ساندافکت در این پویانمایی عذرخواهی کرد و گفت: اکنون که ما اینجا نشسته‌ایم، بچه‌ها در استودیو مشغول کار درباره این مسئله هستند. مشکلی در برنامه‌ریزی و مسائل فنی پیش آمد و قرار بود که این کار قبل از اکران در جشنواره، نهایی شود. متأسفانه فایلی که در اختیار جشنواره است، مخصوصاً در بخش میکس و مستر صدا، ساندافکت‌ها و سطح‌بندی دیالوگ‌ها، فایل نهایی نیست. این موارد در حال برطرف شدن است؛ اما متأسفانه خروجی کار در این جشنواره و چیزی که بچه‌ها آن را تماشا می‌کنند، فاقد این موارد است.
وی درباره علت استفاده از موسیقی رپ به جای موسیقی اصیل ایرانی در این پویانمایی بیان کرد: در خصوص انتخاب موسیقی به‌صورت گروهی تصمیم‌گیری شد. اگر بخواهم نظر شخصی‌ام را بگویم، برخلاف نسل امروز که رپ را می‌پسندند، دوست ندارم این مدل موسیقی را در قالب سازهای سنتی خودمان ببینم؛ زیرا قداستی برای سازهای ایرانی قائل هستم. از طرف دیگر، تنها کلیپی که بچه‌ها همراه آن شروع به دست زدن کردند، همان کلیپ رپ موریانه‌ها بود.
کارگردان «سفر به تاریکی» در باب نورپردازی این اثر گفت: موقعی که تولید این پروژه را شروع کردیم، از نرم‌افزاری برای ساخت لوکیشن‌ها بهره بردیم که فقط در زمینه بازی از آن استفاده می‌شد و تقریباً می‌توان گفت کل نقشه اصلی این پروژه شامل حرم امام رضا(ع)، محله‌ها و بازارهای اطرافش را به‌صورت مجازی تولید کردیم؛ یعنی شهر مشهد را به‌صورت مینی‌مال و سه‌بعدی تولید و به همین دلیل از نورپردازی واقعی استفاده کردیم.
وی یادآور شد: بعد از انیمیت، رندرینگ، بیشترین زمان را از تیم تولید می‌گیرد و تقریباً بخش پرهزینه‌ای‌ست؛ به همین دلیل بسیاری از پروژه‌ها برای آنکه به زمان تحویل برسند، یک‌سری فاکتورها را حذف می‌کنند. تمام تلاش ما این بود که کار را در سطحی استاندارد نگه داریم، البته کیفیت پروژکتور سالن هم اندک بود و چیزی که پخش شد، متفاوت از کار ما بود.
بصیری نیک درباره هدف از ساخت ژانر تاریخی اظهار کرد: یکی از دلایلی که به نظر من از بقیه دلایل پررنگ‌تر است اینکه، مخاطب امروز وقتی پای اثری ایرانی می‌نشیند، ابتدا آن را با نمونه‌های خارجی مانند سینمای شرق آسیا، آمریکا و اروپا مقایسه می‌کند. همه این‌ها را که بررسی می‌کنید، می‌بینید تم خاص کاری دارند و باید جرئت زیادی داشته باشند تا به سمت تاریخ بروند؛ ولی ما این را هدف قرار دادیم تا به بچه‌ها بگوییم چیزهای زیادی در گذشته داشته‌ایم که اکنون نداریم و این از دست دادن، مشکلی است که شاید ما با غرب‌گرایی به آن دچار می‌شویم؛ نوع پوشش، معماری، سبک زندگی و… مسائلی بود که ما را ترغیب کرد به سمت گذشته برویم. فکر می‌کنم با محتوایی که این کار دارد، می‌طلبید که به سمت گذشته برویم.
ضعف دوبله
در ادامه، خبرنگار نوجوانی در انتقاد به دوبله این پویانمایی گفت: بعضی از شخصیت‌ها به‌دلیل دوبله‌ای که داشتند، نتوانستند حس واقعی آن شخصیت را انتقال دهند و این یکی از ضعف‌های پویانمایی «سفر به تاریکی» بود.
کارگردان در واکنش به این نقد تأکید کرد: دوبله بحث پیچیده‌ای‌ست؛ زیرا قبل از آنکه پروسه تولید شروع شود، برای پروژه‌های سه‌بعدی باید حرکت شخصیت‌ها و دوربین‌گذاری به‌صورت بسیار ساده تعریف شود تا زمان‌بندی کار شکل بگیرد. قبل از انیمیت‌شدن شخصیت‌ها یک صدای شاهد از سوی دوبلورها ضبط می‌شود؛ سپس این صدای شاهد در اختیار انیماتور قرار می‌گیرد تا لیپسینگ‌ها و حرکت‌ها را طبق آن تنظیم کند؛ ولی آن صدا نمی‌تواند نهایی باشد و در پایان پروژه، مجدداً آن کار دوبله می‌شود.
وی بیان کرد: این فاصله زمانی موجب می‌شود برخی از کسانی که قبلاً در ضبط صدای شاهد همکاری داشته‌اند، به هردلیلی در دسترس نباشند. این قضیه را کاملاً قبول دارم و صدای تعدادی از شخصیت‌ها گویا متعلق به خودشان نیست و این را ما هم حس کردیم و در تلاشیم تا در بخش میکس و مستر، این صداها تقویت و روی شخصیت سوار شود.
بصیری نیک درباره زمان ساخت این اثر گفت: ما پروسه کار را از سال ۹۶ شروع کردیم و تقریباً یک سال و نیم تا دو سال طول کشید. بعد از آن وارد پروسه تولید شدیم که در مجموع سه سال به طول انجامید. بخش تحقیق و توسعه نیز یک سال و نیم تا دو سال زمان برد.
وی در پاسخ به سؤال مجری در خصوص ملموس بودن پژوهش‌های انجام‌شده در این پویانمایی برای مخاطب کودک و نوجوان تصریح کرد: در تحقیقاتی که انجام می‌دهیم، ایده فراوان است؛ مثلاً امکان دارد برای نوعی از سبک پوشش تحقیقی انجام دهیم و در اواسط آن به این نتیجه برسیم که به سمت معماری برویم. هدف‌گذاری پروژه باعث می‌شود تا از تغییر مسیر جلوگیری کنیم و تمرکزمان بر یک حوزه باشد. در این کار نیز برای ما تغییر پوشش مسئله مهمی بود و چاشنی بسیار قدرتمند قیام گوهرشاد هم به آن اضافه شد.
صنعت پویانمایی
این کارگردان در پاسخ به سؤال مجری درباره روند رشد صنعت پویانمایی تأکید کرد: بسیار خوشحالم که از واژه صنعت استفاده کردید، به‌دلیل آنکه مخاطبان تا چند سال پیش، ساخت انیمیشن را کاری افراطی می‌دیدند و برای سرمایه‌گذاری درباره آن موضع می‌گرفتند؛ ولی اگر به‌مثابه صنعت به آن نگاه کنیم، این پروسه پیشرفت خواهد کرد و رقابت بین تیم‌ها بیشتر می‌شود. من ایران را در این صنعت در حال پیشرفت می‌بینم.
مجری ضمن اشاره به صحبت کارگردان اثر درباره استقبال کمتر تهیه‌کنندگان برای ساخت انیمیشن گفت: فکر می‌کنم همچنان نیز این مقاومت از طرف برخی افراد وجود داشته باشد.
تهیه‌کننده «سفر به تاریکی» توضیح داد: در کارهای زنده و غیرانیمیشنی، سرمایه‌گذار بعد از دو تا سه ماه، کارش حاضر می‌شود و سرمایه‌اش بازمی‌گردد؛ اما در انیمیشن این‌گونه نیست و از وقتی که پروسه تولید آن شروع می‌شود، سه تا چهار سال زمان می‌برد تا به پولش برسد. فکر می‌کنم دلیل اصلی استقبال کمتر از انیمیشن همین باشد. اگر این صنعت درست شود، با انیمیشن می‌توان فروش بسیار بهتری داشت. برای اکران عمومی این پویانمایی نیز هنوز تصمیم‌گیری دقیقی نشده است.
کارگردان «سفر به تاریکی» در ادامه راجع به ابعاد جهانی و بین‌المللی آن گفت: تلاشمان را کردیم؛ اما حرف آخر را مخاطب باید بزند. تقریباً می‌توان گفت برای تولید این انیمیشن از به‌روزترین تجهیزات و رویکردهای کاری استفاده کردیم؛ ولی به‌دلیل آنکه پروسه تولید انیمیشن طولانی‌مدت است، همیشه بروزرسانی‌های جدیدی از نرم‌افزارها و سیستم‌ها می‌آید که اگر بخواهیم از آنها استفاده کنیم، ممکن است در کیفیت تصویر برای حفظ راکورد تأثیر بگذارد.
تهیه‌کننده در پاسخ به سؤال مجری درباره اهمیت به تصویر کشیدن مسائل استراتژیک در قالب هنر و به زبان هنر به‌ویژه برای مخاطب کودک و نوجوان تصریح کرد: فکر می‌کنم مؤثرترین روش برای شرح مسائل کودک و نوجوان همان انیمیشن و کتاب باشد؛ با این حال در رده کودک، انیمیشن تأثیر بیشتری دارد و متأسفانه در این زمینه در کشور عقب هستیم. کار زیادی برای مخاطب کودک تولید نمی‌شود و بیشتر کارها برای بزرگسال است که باید به آن توجه شود.
کارگردان نیز در این‌باره گفت: هرگاه در ایران صحبت از انیمیشن به میان می‌آید، این‌طور تصور می‌شود که مخاطب آن باید کودک باشد، در صورتی که شرکت‌های دیگر دنیا این دیدگاه را ندارند و انیمیشن را برای بزرگسال هم تولید می‌کنند. من معتقدم بزرگسالان هم کودکان درون دارند و این کودکان درون ممکن است ارتباط خوبی با انیمیشن برقرار کنند. متأسفانه سرانه مطالعه در کشور ما اندک است و محتوای دیداری اهمیت بسیاری برای نسل امروز دارد. هنگامی که بچه‌ها ترجیح می‌دهند به جای مطالعه کردن، تصویر ببیند، این وظیفه ماست که در تولید تصویر، مسائلی را که لازم است نسل امروز آگاهی درستی از آنها داشته باشد، به آنان انتقال دهیم.
وی اظهار کرد: فکر می‌کنم بیشتر هنرمندانی که اکنون در این صنعت کار می‌کنند، این دغدغه را دارند که کاری که تولید می‌کنند، حرفی برای گفتن داشته باشد و صرفاً تصویری جذاب برای دیدن نباشد و بتواند محتوایی انتقال دهد. انیمیشن‌هایی که در ایران تولید می‌شوند، با هر محتوایی، این ظرفیت را دارند که در جوامع بین‌المللی نیز دیده شوند. باید سعی کنیم برای پروژه‌هایی که در ایران تولید می‌شود، هم از نظر تبلیغات هزینه کنیم و از سازمان‌ها کمک بگیریم و هم محتوای آن را به‌گونه‌ای تنظیم کنیم که ایران‌هراسی و فضاسازی‌های رسانه‌ای با ادبیات درست، لطافت و صبر، خلافش ثابت شود.
ایکنا
